ارتباط با ما

درباره آزادگی

شماره جدید

مسئله ملی  و فدرالیسم

شماره جدید   

دانشجو

حقوق بشر

وضعیت پژوهش و نیروی انسانی در صنعت نفت ایران

ژاله وفا

تقدیم به گارگران شریف پتروشیمی پردیس  و خانگیران که در آتش سوزی جان باختند و دولت حتی به وضع خانواده آنها کوچکترین رسیدگی نکرده است.

 در بخش چهارم سلسله نوشتارهایی که به بررسی وضعیت صنعت نفت و گاز کشور اختصاص داده ام ،طبق درخواست 3 تن از کارکنان شرکت نفت و گاز ایران به بررسی وضعیت پژوهش و نیز نیروی انسانی صنعت نفت و گاز کشور میپردازم.

قبل از پرداختن به  مساله پژوهش در صنعت نفت مقدمتا بایستی خاطر نشان سازم که در هر جامعه ای که تنها  منبع اصلی و اتکای دولت بر یک صنعت تک محصولی است ( همانند نفت در ایران )کل کشور و اقتصاد با مجموعه ای از عوارض روبرو است و مسلما در این نوع اقتصاد وابسته بخشهای مولد اقتصاد ، مقهور بخشهای غیر مولد خواهند بود .معروف است که در کشورهای صنعتی برای تولید ثروت در کشورتکیه بر علم و دانایی  70 درصد می باشد،این امر در ایران با در نظر گرفتن وضعیت پژوهش کمتر از 20 درصد است.در کشور ما که اقتصاد آن رانتی است ، حتی بخش خصوصی نیز برای تولید ثرو ت تمایلی به تحقیق و پژوهش نشان نمی دهد .و از آنجا که دولت در کانون و مرکز توزیع رانت قرار گرفته است ،حتی بخش خصوص نیز در عوض کاهش هزینه ها سعی دارد از طریق نزدیکی به حوزه های رانتی ، بهره وری خود را افزایش دهند. خصوصا در صنعت نفت و گاز چه در دروه رفسنجانی و چه در دوره خاتمی( با وزیر نفتی همانند بیژن زنگنه ) و نیز در دوره احمدی نژاد  استراتژی اصلی در سیاستهای وزارت نفت ، استخراج هر چه بیشتر نفت و گاز و فروش آن و کسب در آمد بوده است .در این دولتها فقدان برنامه ای منسجم و سنجیده در راستای مدیریت صحیح ذخایر نفتی کشور که به بهینه سازی تولید و کاهش آن اهمیت بایسته را داده و پژوهش و تحقيق در طرح ها و پروژه هاي صنعت نفت با هدف تبديل منابع نفت و گاز به ارزش افزوده صورت گيرد ، بسیار آشکاربوده و است .

lپژوهش و فناوري در صنعت نفت

پژوهش و فناوری در صنعت نفت موضوعي كليدي، استراتژيك و حساس است. برای رسيدن به موقعيت ممتاز جهاني به لحاظ شاخص های توليد علم و فناوری، امروزه کشورها و  شركتهاي كوچك وبزرگ نفتی دنيا، هر يك به تناسب سهم خود از اقتصاد نفت و گاز، بخشهاي ويژه اي را به امر پژوهش و تحقيق اختصاص داده اند.بودجه ای كه شركتهاي بزرگ نفتي دنيا، صرف امور تحقيقاتي خود مي كنند، بهترین گواه بر اهميت امرپژوهش و دستيابي به تكنولوژي های نوين و کاربردی  نزد آنهاست. من باب مثال کشورهایی نظیر فرانسه بدون داشتن نفت حجم تحقیقات و پژوهش بسیارگسترده ای را در شرکت Total  دارد. آمار كشـورهاي مختلف صنعتي جهان اين تقيسم بندي را نشان مي دهد كه حدود 60% بودجه تحقيقاتي كشورها صرف تحقيقات توسعه‌اي مي‌شود، حدود 25% به تحقيقـات كاربردي و بقيه به تحقيقـات بنيادي اختصـاص مي‌يابد . در حالي كه براساس آمارهاي ارائه شده، فقط حدود 11% بودجة تحقيقاتي در كشور ما صرف تحقيقات توسعه‌اي مي‌شود (شيخان و رضايي 1381،بررسي روند برنامه تحقيقات صنعتي در ايران و مقايسه آن با ساير كشورها. فصلنامه سياست علمي و پژوهشي رهيافت شماره 28 : 123ص) تعداد محققین و پژوهشگران نسبت به جمعیت حتی طبق بر آورد پرويز نوری مدیركل پژوهش و فناوري وزارت نفت بدینسان است :"در کشورهای پیشرفته بیش از ۲۵۰۰ نفر، در کشورهای توسعه یافته بیش از ۱۰۰۰ نفر، در کشورهای در حال توسعه ۵۰۰ نفر و در کشورهای عقب مانده بیش از ۲۰۰ نفر محقق در ۱ میلیون نفر جمعیت وجود دارد که در ایران با حدود ۷۵ میلیون نفر جمعیت باید ۱۵ هزار محقق وجود داشته باشد. "

اما در جامعه جوان ما، كه از مهاجرت مغزها رنج مي‌برد، دستیابی به این  میزان به علت فقدان  فضای مناسب پژوهش که امنیت سیاسی ، اجتماعی وقضایی یکی از پایه ترین آن شرایط است ،متاسفانه امری محال جلوه می نماید. محمد رضا مقدم معاون " وزير" نفت در امور پژوهش و فناوری نیز اقرار می کند ( شانا 19 مرداد 89 )که": هم اكنون به لحاظ فناوری نسبت به ساير صنايع نفت كشورهایي جهان در جايگاه مناسبي قرار نداریم. "

      نوآوری در صنعت نفت تا کنون بیشتر در استفاده متفاوت از یک تکنولوژی قدیمی، تولید از میدانهای با عمر زیاد و برداشت از میدانهایی که تاکنون تولید آنها مقرون به صرفه نبوده، نمود داشته است. در این نگاه  نوآوری تنها بکارگیری روشهای پیشرفته‌ای است که افزایش درآمد حاصل از منابع نفت و گاز کشور را به دنبال داشته باشد ، اما نوآوری همراه با رشد و از طریق بهبود کیفیت، توسعه محصول، کاهش هزینه تولید، بهبود مراحل تولید، کاهش مصرف انرژی، رعایت عمران محیط زیست، ایجاد مزیت رقابتی و گسترش سهم بازار وایجاد بازار جدیدو... تعریف  می‌شود.

قبل از پرداختن به مشکلات و ضعفهای امر پژوهش در صنعت نفت و گاز کشور  به معرفی مختصر پژوهشگاه صنعت نفت  میپردازم

پژوهشگاه صنعت نفت در وب سایت خود این پژوهشکده را اینسان معرفی نموده است :

پژوهشگاه صنعت نفت يكي از مراكز تحقيقاتي پرسابقه كشور است كه اولين بار در سال 1337 شمسي در دانشكده فني دانشگاه تهران با عنوان «آزمايشگاه‌هاي تحقيقاتي در زمينه نفت»، شروع به كار كرد. در سال 1339 با نام «آزمايشگاه‌هاي مهندسي و بهره‌برداري» و در سال 1344 با عنوان «آزمايشگاه‌هاي تحقيقات موتوري سوخت و روغن» درتأسيسات ري (محل فعلي سازمان ) مشغول به كار شد. اين سازمان تا شروع انقلاب اسلامي زير نظر امور توسعه و تحقيقات شركت ملي نفت قرار داشت. با تغييرات عمده‌اي كه در طرحهاي تحقيقاتي (در جهات كيفي و كمي) و ميزان فعاليتهاي خدماتي، آزمايشگاهي و مشاوره‌اي و نيز با شناخت تواناييها و خدمات اين مركز و تثبيت و تأييد توان بالقوّه و بالفعل آن به عمل آمد، اين مركز پژوهش و خدمات علمي، طبق موافقت نامه اصولي سال 1368 شوراي گسترش وزارت فرهنگ و آموزش عالي، «پژوهشگاه صنعت نفت» ناميده شد. اين پژوهشگاه، در زمينه تحقيقات بنيادي، كاربردي و توسعه‌اي فعاليت دارد. پژوهشگاه ياد شده اكنون تعداد قابل توجهي نيروي انساني متخصص دارد كه شامل 227 نفردر سطح دكتري و فوق ليسانس، 167 نفر ليسانس و 317 نفر نيروي پشتيباني مي‌باشد. از اين ميان، 267 نفر عضو