وقوع سوانح طبیعی به قدمت بشر است. سوانح و مخاطرات طبیعی همواره زیستگاه‌های بشری را با چالش روبه‌رو کرده است. تمامی جوامع در مقابل سوانح طبیعی آسیب‌پذیر هستند، فقط میزان تاثیرپذیری آن‌ها از مکانی به مکان دیگر متفاوت است.در پژوهشی که مهندس مریم منتظریون، کارشناس ارشد معماری گرایش بازسازی پس از سانحه از دانشگاه شهید بهشتی و مهندس فرشته اصلانی، دانشجوی دکترای عمران گرایش مهندسی زلزله، از پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله انجام داده‌اند آمده است: «فرونشست زمین، نشست تدریجی یا ناگهانی قسمت‌هایی از سطح زمین به واسطه نیروی ثقل است که در اثر انحلال، حفاری، جابه‌جایی مصالح یا استخراج سیالات زیرسطحی ایجاد می‌شود. پژوهشگران رابطه بین توسعه شهری و فرونشست زمین را رابطه‌ای دوجانبه می‌دانند که هر دو بر هم تاثیرگذاشته و تأثیر می‌پذیرند.»
محققان در ادامه می‌گویند: «پژوهشگران معتقدند کلان‌شهرها به جهت رشد سریع در توسعه شهری در بخش‌های مختلف صنعت، تجارت و حمل‌ونقل اثرات زیست‌محیطی منفی از خود بر جای می‌گذارند، مانند تغییر در کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی، مصرف بی‌رویه منابع آب‌های زیرزمینی جهت گسترش فعالیت‌های صنعتی و افزایش جمعیت. این اثرات منفی در نهایت منجر به بروز پدیده فرونشست می‌شود و همین پدیده می‌تواند برنامه و فرآیند توسعه شهر را متأثر سازد.»«با توجه به شرایط سفره‌های آب زیرزمینی در استان‌های تهران و البرز، وضعیت رو به رشد خشکسالی در منطقه و تراکم بالای زیرساخت‌ها و کاربری‌های استان تهران، برنامه‌ریزی جهت کاهش آسیب‌پذیری فرونشست بیش از پیش اهمیت دارد.»
روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی – تحلیلی است. یک مدل کاربردی جهت تصمیم‌گیری برنامه‌ریزان در روند برنامه‌ریزی یک منطقه، باید قابلیت تدوین اهداف، چارچوب و جایگاهی برای تحلیل داشته باشد. بنابراین در این پژوهش برای ارزیابی خطر فرونشست زمین مدلی به کار رفته است که سه عامل اصلی «احتمال وقوع»، «آسیب‌پذیری» و میزان «ریسک» ایجاد شده را بررسی می‌کند.در فرآیند پژوهش، بخش شناخت به دو قسمت شناخت مخاطره و شناخت محدوده مورد مطالعه تقسیم شده است. پس از آن ساختار دیاگرام داده‌ها در دو بخش «احتمال و شدت وقوع» و همچنین «علل زمینه‌ای آسیب‌پذیری» تدوین شده است. در نهایت دو نقشه «احتمال وقوع و آسیب‌پذیری» با هم ترکیب شده و نقشه «پهنه‌بندی خطرپذیری فرونشست زمین» را ایجاد کردند. در انتها، سه نقشه «احتمال وقوع»، «آسیب‌پذیری» و «خطرپذیری» فرونشست بررسی و تحلیل شدند. تهیه نقشه پهنه‌بندی خطر فرونشست می‌تواند ابزاری کارآمد جهت برنامه‌ریزی مناسب برای کاهش خطرپذیری سکونتگاه‌های انسانی و توسعه زیرساخت‌های شهری در مقابل مخاطرات آتی باشد.»
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد وقوع مخاطره فرونشست با احتمال زیاد همچون کمربندی از جنوب شرق استان تهران تا غرب استان البرز کشیده شده و تعداد زیادی از شهرستان‌های استان تهران و البرز را تحت تأثیر قرار داده است.بنا بر نتایج این پژوهش، مناطق جنوبی شهرستان تهران همچون چهار دانگه و همچنین شهرستان‌های پاکدشت، پیشوا، بخش‌های شمالی شهرستان ورامین و شهرری، بخش میانی شهریار، اسلامشهر، بهارستان، بخش‌های شمالی رباط کریم از استان تهران و بخش جنوبی شهرستان کرج، هشتگرد و نظرآباد از استان البرز در معرض وقوع این پدیده با احتمال بسیار زیاد است.بر اساس بررسی‌های صورت گرفته «شهر تهران، بخش‌های شمالی هشتگرد، بخش جنوبی ورامین و اشتهارد در منطقه دارای احتمال زیاد وقوع فرونشست هستند. همچنین مناطق شمال و شمال شرقی استان تهران و البرز که شامل شهرستان‌های دماوند، فیروزکوه، شمیرانات، مناطق شمالی کرج و ساوجبلاغ است در محدوده با احتمال کم فرونشست هستند.»
محققان در این مقاله می‌گویند: «از نظر شاخص آسیب‌پذیری نیز در محدوده‌های مرکزی و جنوب غرب استان تهران بیشترین احتمال آسیب‌دیدگی وجود دارد. هم چنین در مرکز و غرب استان البرز در مناطق نظرآباد و ساوجبلاغ بیشترین آسیب‌پذیری متحمل است و در مناطق شرق و شمال غربی استان تهران کمترین میزان آسیب‌پذیری وجود دارد. در مجموع مناطق مرکزی و جنوب و جنوب غربی در برابر این پدیده وضعی بحرانی دارند و در حاشیه‌های شمال و شمال شرق از میزان بحرانی بودن شرایط کاسته می‌شود.»در این پژوهش آمده است: «در شهر تهران و در مناطق ۱۸، ۱۹، ۲۰ و شهرری به دلیل میزان بالای مهاجرت افراد به این مناطق، فرونشست‌های زمین بیشتر است زیرا آب مصرفی جمعیت مهاجر ساکن در مناطق مذکور از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود. طبق نقشه‌های مخاطره، آسیب‌پذیری و بحران تعدادی انبار مواد نفتی و سوختی و جایگاه‌های پمپ‌بنزین و جایگاه پمپ گاز، ایستگاه گاز، لوله‌کشی‌های انتقال نفت و خطوط فشار قوی برق و خطوط اصلی گاز، کارگاه‌های تولید و یا حاوی مواد خطرزا در محدوده فرونشست تهران قرار دارند.»این پژوهش در اولین شماره دوره نهم فصلنامه “دانش پیشگیری و مدیریت بحران” منتشر شده است.
