وقتی که کارورز و کارفرما هر دو بیکارند!

امروزه ایران به یکی از بزرگ ترین کارخانه های تولید فارغ التحصیل در خاورمیانه و جهان تبدیل شده است و از “یارانه تا کارانه” یا به عبارت دیگر طرح کارورزی، طرحی است که قرار است به داد فارغ التحصیلان بیکار برسد. طبق گفته محمد فرهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، سالانه بین ۸۰۰ تا یک میلیون نفر از دانشگاه های کشور فارغ التحصیل می شوند و از سوی دیگر نزدیک به ۷۵ درصد جویندگان کار در کشور دارای مدرک دانشگاهی هستند. این در حالی است که در سال ۹۵ حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار صندلی در دانشگاه های کشور خالی مانده است.

مهدی دهقان
طبق گزارش منتشر شده مرکز آمار، نرخ بیکاری در ایران ۱۲٫۴ و جمعیت بیکاران نیز بیش از ۲٫۲ میلیون نفر است و از سوی دیگر بیش از ۵ میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی در کشور وجود دارد و دولت قصد دارد با طرح کارورزی این مشکل را حل کند. طرحی که سالیان سال به صورت لاکپشتی اجرا شده است اما تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری و وعده قالیباف برای ثبت نام از بیکاران و پرداخت یارانه ۲۵۰ هزار تومانی، کسی از وجود این طرح خبر نداشت.

طرح کارورزی دولت روحانی قبل از انتخابات برای مقابله با طرح پوپولیستی قالیباف، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و از آن تحت عنوان “از یارانه تا کارانه” یاد شد. طبق گفته ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، پیش بینی می شود بین ۱۲۵ تا ۲۰۰ هزار نفر از طریق کاریابی و ثبت نام در سامانه، جذب کارگاه ها شوند، اما با مقایسه اهداف این طرح و جمعیت فارغ التحصیل بیکار، می توان دریافت که طرح کارورزی بسیار کوچک تر از آن است که بتواند سنگ بزرگ بیکاری را تکان دهد.

روحانی نیز ۲۱ اردیبهشت ماه سال جاری در برنامه خبری در تشریح برنامه ‌های طرح کارورزی گفت: “در این طرح جوانانی که فارغ ‌التحصیل هستند و مهارت کافی ندارند، ابتدا به مدت ۴ ماه آموزش می ‌بینند و یک سوم دستمزد اشتغال به آن ها داده می‌ شود، تا زمانی که در کارگاهی که کارفرما مایل باشد به کار گرفته بشوند و این طرح یکی از برنامه‌های ۱۰۰ روزه دولت است”.

طرح کارورزی چیست؟

اشتغال سالانه ۱۵۰ هزار فارغ التحصیل بیکار در قالب طرح کارورزی با امتیاز معافیت ۲ ساله کارفرمایان از پرداخت حق بیمه از جمله اهداف این است که جامعه هدف طرح کارورزی، دانش آموختگان دانشگاهی گروه سنی ۲۳ ساله تا ۳۲ ساله با در نظر گرفتن ۲ سال خدمت سربازی، در همه رشته‌ های دانشگاهی برحسب نیاز بنگاه‌ های اقتصادی خصوصی و تعاونی هستند.

طرح کارورزی ذیل طرح کاج یا همان طرح کارآفرینی و اشتغال برای جوانان در دستور کار دولت قرار گرفته است. این طرح تاکنون در ۸ استان کشور به صورت آزمایشی اجرا شده و قرار است امسال در کل استان های کشور اجرایی شود. در حال حاضر کارورز برای برخورداری از مزیت های این طرح ضمن مراجعه به سامانه ثبت نام به نشانیkarvarzi.mcls.gov.ir ، باید در کاریابی های مجاز نیز ثبت نام کند. دوره کارورزی بین ۴ تا ۶ ماه است و دستمزد این افراد به میزان یک سوم حداقل حقوق مصوب سال ۹۶ از سوی دولت پرداخت می‌شود که حدود ۳۱۰ هزار تومان برای هر فرد است.

کارفرما یا همان واحدهای پذیرنده کارورزان هیچ تعهدی در قبال جذب قطعی کارورز در واحد مربوطه ندارند اما طبق گفته علاءالدین ازوجی مشاور وزیر کار، در طرح های آزمایشی این طرح حدود ۷۰ درصد کارورزان جذب واحد مربوطه شده اند.

با جدی تر شدن اجرای این طرح محمد اکبرنیا، مدیرکل دفتر هدایت نیروی کار و کاریابی‌های وزارت کار نیز از افزایش ۲۰ درصدی تعداد مراجعه فارغ التحصیل بیکار به کاریابی ‌ها خبر داد و گفت: “سهم فعلی دفاتر کاریابی از بازار اشتغال ۲۵ درصد است”.

جزئیات هفت خوان ثبت نام طرح کارورزی

اگر این طرح به موقع تامین اعتبار و با جدیت از سوی دولت پیگیری شود، فارغ التحصیل بیکار باید هفت خوان ثبت نام طرح کارورزی را با موفقیت پشت سر بگذارد. طرحی که به اعتقاد کارشناسان برای جوان تحصیل کرده هم چون قماری است که پایان مشخصی ندارد، زیرا کارفرما تام الاختیار است و امکان سوءاستفاده از کارورز بسیار زیاد است.

حداکثر سن فارغ التحصیلان بیکار مقطع کاردانی ۲۳، مقطع کارشناسی ۲۵، کارشناسی ارشد ۲۸ و مقطع دکتری نیز ۳۲ سال است که ۲ سال خدمت سربازی نیز به آن اضافه می شود. اگر فرد متقاضی بیش تر از ۳ ماه سابقه بیمه ای تامین اجتماعی یا خدمات کشوری داشته باشد، شامل این طرح نمی شود.

هم چنین اگر ۳ سال از زمان فارغ التحصیل متقاضی سپری شده باشد، باز مجاز به ثبت نام در طرح نیست، ضمن این که فارغ التحصیل بیکار باید کارت پایان خدمت یا معافیت داشته باشد. از دیگر شرایط جالب طرح کارورزی این است که امکان ثبت نام مجدد برای کارورزان وجود ندارد و فرد متقاضی باید عدم سابقه شرکت در دوره کارورزی را در کارنامه خود داشته باشد.

سپری شدن حداقل سه ماه از ثبت نام در مرکز کاریابی و مشاوره شغلی از دیگر فاکتورهای لازم است و هم چنین کارورز باید در طول دوره کارورزی نسبت گذراندن دوره آموزشی “آمادگی شغلی” از طریق سازمان آموزش فنی و حرفه ای کور و اخذ گواهینامه مربوطه اقدام کند.

۸ استان پایلوت

بر اساس دستورالعمل اجرایی طرح کارورزی دانش آموختگان دانشگاهی موضوع مصوبه ۵ بهمن ماه سال ۹۵ شورای عالی اشتغال، واحدهای پذیرنده مستفر در کلان شهرها از جمله تهران، کرج، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، اهواز و قم موظف هستند کمک هزینه ای معادل سهم پرداختی دولت و واحدهای پذیرنده مستقر در سایر نقاط کشور حداقل یک سوم معادل پرداختی دولت به کارورز پرداخت کنند.

هم چنین اگر واحد پذیرنده حداقل یک هفته و حداکثر ۳۰ روز تعطیل شود یا کارورز بیش از ۵ روز غیبت داشته باشد به طور کلی دوره کارورزی از درجه اعتبار ساقط می شود.

طرح کارورزی یا سراب اشتغال

بر اساس پیش بینی های مرکز پژوهش های مجلس نرخ بیکاری ایران تا سال ۱۴۰۰،‌ در سناریوی خوش بینانه، به حدود ۱۶ درصد و در سناریوی بدبینانه به حدود ۲۶ درصد می رسد. بر اساس گزارش مرکز آمار نرخ تورم ۷٫۱ درصد است، باتوجه به این که روحانی، دولت را با نرخ تورم ۴۰ درصد از احمدی نژاد تحویل گرفت و این موفقیت خوبی است؛ اما به چه قیمتی؟

طیب نیا، وزیر اقتصاد، طی چهارسال گذشته ضعف های اقتصاد را با موفقیت در تک نرخی کردن تورم توجیه کرده است. وی معتقد است که دولت تب ۴۰ درجه بدن نیمه جان اقتصاد را به زیر ۱۰ درجه رسانده است. اما باید گفت که به طور طبیعی با قرار دادن هر بیماری در فریزر تب آن کاهش پیدا می کند اما بیماری آن علاج نمی شود. تورم به زیر ۱۰ درصد رسیده است اما اقتصاد به شدت رکودی و کسادتر شده است؛ با فریز کردن اقتصاد و نامتعادل کردن طرف عرضه و تقاضا به طور طبیعی نرخ تورم کاهش پیدا می کند. به عبارت عامیانه تر دولت برای درست کردن ابروی اقتصاد، چشم آن را هم کور کرده است.

تعطیلی هزاران واحد تولیدی به دنبال سیاست های فاجعه آمیز دولت احمدی نژاد، در دولت روحانی نیز ادامه داشته است. بنابراین اگر دولت خواهان موفقیت طرح کارورزی است، باید کارفرمایی وجود داشته باشد تا کارورز را جذب کند، اما متاسفانه امروزه کارورز و کارفرما هر دو بیکار یا در شرف بیکاری هستند. لذا دولت ابتدا باید طرحی برای اشتغال یا ادامه حیات کارفرماها داشته باشد.

نگاهی به وضعیت آشفته اشتغال ایران

بر اساس قانون برنامه‌ ششم توسعه، وظیفه دولت اشتغال زایی سالانه ۹۵۰ هزار شغل در نظر گرفته شده است و در ۵ سال آینده باید حداقل برای ۴ میلیون و ۷۵۰ هزار تن شغل ایجاد شود. این در حالی است که طی ۵ سال آینده، ۵ میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی به جمعیت متقاضی کار افزوده می شود. هم چنین طبق پیش بینی جلالی رئیس مرکز پژوهش های مجلس، ایران تا سال ۱۴۰۰ با حدود ۵ میلیون بیکار مواجه خواهد بود. البته مرکز پژوهش های مجلس اخیراً آمار ۲ تا ۳ میلیونی جمعیت بیکار کشور را غیرواقعی دانست و رقم واقعی را ۷ میلیون نفر اعلام کرد.

به اعتقاد حسین راغفر کارشناس اقتصادی، نرخ بیکاری ۱۲٫۴ درصد نشان دهنده میزان بیکاری مطلق است؛ یعنی افرادی در این آمار به عنوان بیکار شناخته می شوند که حتی یک ساعت در هفته نیز فعالیت اقتصادی نداشته باشند. برای مثال افرادی که در هفته ۱۵ ساعت کار می کنند، دارای اشتغال ناقص هستند. حالا اگر این‌ افراد را نیز به میزان جمعیت بیکاران مطلق اضافه کنیم، نرخ بیکاری واقعی به رقمی حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد افزایش می یابد.

هم چنین بر اساس گزارش مرکز آمار ایران از بین ۱۱ میلیون و ۳۹۲ هزار و ۲۲۷ نفری که مدرک دانشگاهی گرفته اند، ۴ میلیون و ۵۴۴ هزار و ۷۷۵ نفر شاغل و یک میلیون و ۳۴ هزار و ۱۲۹ نفر هم به دنبال کار می گردند، اما مهم تر و قابل تامل این که ۵ میلیون و ۸۱۳ هزار و ۳۲۲ نفر که دانشگاه رفته و مدرک هم دارند، غیرفعال شده و هیچ گونه تحرکی در جریان کسب و کار و فعالیت های اقتصادی کشور ندارند.