دیوارکشی ترکیه تنوع زیستی گیاهی و جانوری ایران را تهدید می کند
روزنامه شرق نوشت: ترکیه اخیرا شروع به احداث دیواری بتنی در مرز خود با ایران به طول بیش از ۶۳ کیلومتر کرده که واکنش های سیاسی و امنیتی بسیاری را به همراه داشته است. ترکیه این اقدام را به منظور افزایش سطح امنیت مرزی در راستای مبارزه با تروریسم، قاچاق کالا و مهاجرت غیرقانونی اعلام کرده است، اما نادیده گرفتن مرز زیستی مشترک ایران و ترکیه و تاثیر این اقدام به نابودی محیط زیست در مرزهای دو کشور مسئله ای است که مورد توجه دو کشور قرار نگرفته است.
ایران و ترکیه دارای مرزهای جغرافیایی مشترکی در یکی از نقاط داغ زیستی جهان هستند که توجه ویژه به این منطقه را بیش از پیش ضروری می کند. نقاط داغ زیستی یا هات اسپات های زیستی مناطقی هستند که تنوع زیستی بسیار باارزشی دارند و دارای تعداد بالای گونه های اندمیک هستند که فقط ساکن یک منطقه خاص جغرافیایی اند و در هیچ جای دیگری از جهان وجود ندارند؛ در دنیا فقط ۳۶ نقطه داغ زیستی وجود دارد که دو نقطه از آنها از جمله ایران-آناتولی و قفقاز در ایران واقع شده اند. در اهمیت نقاط داغ زیستی همین بس که تنوع زیستی زیربنای تمام حیات در کره زمین است و ازدست رفتن آن به معنی ازدست رفتن حیات در کره زمین است.
صیاد شیخی ئیلانلو، کارشناس تنوع زیستی، در گفت وگو با روزنامه «شرق» درباره اثرات این اقدام بر ازبین رفتن بخش قابل توجهی از حیات زیستی در بخش های مرزی ایران و ترکیه می گوید، او معتقد است محدوده های مرزی در اکثر مناطق دنیا تنوع زیستی مطلوبی دارند؛ چراکه حساسیت ها در مرزها بالاست، توسعه زیاد انجام نشده و به همین دلیل از یکی از آسیب های اصلی زیستگاه ها به دور مانده اند. از طرفی میزان شکار و بهره برداری نیز به دلیل شرایط خاص در این مناطق بسیار پایین است. در نتیجه می توان گفت که مناطق مرزی پتانسیل بالایی در حفظ تنوع زیستی دارند.
او با اشاره به ویژگی های منطقه ای که اکنون توسط ترکیه در حال دیوارکشی است، می گوید بخش عمده ای از این محدوده یک منطقه کوهستانی را شامل می شود و در قلب یکی از مناطق داغ زیستی دنیا قرار گرفته است و ادامه می دهد: ایران دو منطقه داغ تنوع زیستی قفقاز که نوار شمالی جنگل های هیرکانی را شامل می شود و منطقه داغ تنوع زیستی ایران-آناتولی که رشته کوه های زاگرس و البرز را دربر می گیرد، در خود جای داده است که بخش عمده منطقه داغ تنوع زیستی ایرانو-آناتولی در ایران و ترکیه قرا دارد. شیخی با بیان اینکه مرز ایران و ترکیه در وسط این منطقه داغ تنوع زیستی قرار دارد، تاکید می کند: در دنیا تنها ۳۶ منطقه داغ تنوع زیستی داریم که در خطر تهدید هستند و بر حفاظت از این مناطق تاکید بسیار ویژه ای می شود. در نتیجه این مناطق جزء اولویت های تنوع زیستی در دنیا به شمار می آیند. محدوده ای که اکنون در معرض دیوارکشی ترکیه قرار گرفته است در قلب یکی از این مناطق داغ تنوع زیستی به نام ایرانو- آناتولی قرار گرفته است و بخش عمده آن نیز مرز مشترک بین دو کشور است.
این کارشناس تنوع زیستی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه حفاظت از تنوع زیستی می گوید نتایج مطالعات نشان داده است که این منطقه مرزی بین ایران و ترکیه در اولویت های بالای حفاظتی قرار دارد که نشان دهنده اهمیت آن است؛ چراکه در یک دهه گذشته دست اندازی و تخریب در این محدوده بیشتر شده است و از این جهت نیازمند توجه و حفاظت بیشتری هستند. زیستگاه های کوهستانی بسیار شکننده و به شدت تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند و اگر عامل انسانی نیز به عنوان یکی دیگر از تهدیدات زیستگاهی بر روی آنها اثرات بزرگی بگذارد منجر به نابودی آن خواهد شد و در نتیجه نیازمند توجه ویژه هستند.
او در اهمیت حفظ این نقاط داغ زیستی می گوید: این قبیل اکوسیستم ها سرمنشا حیات هستند و مانند یک زنجیره به هم پیوسته در حفظ سایر اکوسیستم ها عمل می کنند. اگر حیات را در بالادست این نقاط از دست دهیم، اکوسیستم های پایین دست نیز دچار آسیب خواهند شد که مهم ترین آسیب آنها را در تالاب ها و رودخانه ها و اکوسیستم های استپی باید دید. حتی معیشت مردم در پایین دست نیز دچار مخاطره و تهدید خواهد شد. بخش ویژه ای در این محدوده داریم که در قسمت شمالی مرز بین دو کشور به صورت مشترک قرار دارد و اکوسیستم های آبی و تالاب هایی از جمله تالاب بورالان را شامل می شوند که برای ثبت به عنوان تالاب های بین المللی معرفی شده و یکی از تالاب های بسیار مهم است که جمعیت چندهزارتایی از گونه های در خطر انقراض را در خود جای داده است و تخریب ها می تواند به خاطر اثرات بسیار منفی بر حیات اکوسیستمی آن ثبت بین المللی و حیات زیستی آن را به مخاطره بیندازد.
شیخی تاثیر این دیوارکشی بر اقلیم ایران و ترکیه را این گونه توضیح می دهد: دیوارکشی منجر به تکه تکه شدن و تخریب زیستگاه خواهد شد. معضل بزرگی که قبل از دیوارکشی داشتیم، مسئله جاده کشی بود که به عنوان یک عامل انسانی تهدیدکننده زیستگاه در نظر گرفته می شد. با جاده کشی مسئله تلفات جاده ای را داشتیم اما پستانداران بزرگ می توانستند از جاده عبور کنند اما جاده کشی عملا انتقال مهره داران کوچک جثه در زیستگاه را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد اما ما با دیوارکشی یک مرحله در بحث تخریب زیستگاه و تکه تکه شدن فراتر می رویم و عملا پستانداران بزرگ جثه نیز نمی توانند از این سازه ها گذر کنند.
مشکل دیگر مسئله گستره خانگی این گونه هاست؛ چراکه گونه های بزرگ جثه گستره خانگی وسیعی دارند و نیاز به جابه جایی در مساحت وسیعی را دارند و عملا بخشی از گستره خانگی آنها از بین می رود. گونه هایی همچون پلنگ و خرس که در راس هرم غذایی هستند، گستره خانگی آنها قطعا بخش هایی از ایران و ترکیه را در مناطق مرزی شامل می شود و این دیوار به شدت زیستگاه آنها را تخریب کرده و باعث تغییر رفتار گونه و ورود آنها به سمت زیستگاه ها انسانی می شود که در نهایت تعارض جامعه محلی با حیات وحش را افزایش می دهد و آسیب به حیات وحش را بالا می برد.
او تاکید دارد حجم تخریب این سازه بتونی قابل تصور نیست و ادامه می دهد: درحالی که به نظر می رسد تمهیدات لازم هم برای گذر گونه ها از سازه های بتونی نیز در نظر گرفته نشده است. نقطه داغ تنوع زیستی ایرانو-آناتولی در صورت اتمام این دیوارکشی بیش از ۸۰ درصد محدوده اش دو تکه شده است و آسیب بزرگی را به آن وارد می کند.
شیخی به این نکته اشاره می کند که تلاش ایران نسبت به ترکیه در حفظ و شناسایی محدوده هایی حفاظتی خود خیلی بهتر است و ادامه می دهد: ترکیه درمورد محدوده مناطق حفاظت شده خیلی کار نکرده است و ایران گستره خیلی بیشتری را نسبت به ترکیه حفاظت می کند و نشان می دهد دیدگاه های حفاظتی ایران نسبت به ترکیه بالاتر است و باید دربرابر این مسئله حساس تر باشیم. ایران باید به این مسئله از طریق دستگاه دیپلماسی و بخش بین الملل سازمان حفاظت محیط زیست اعتراض کند و مشکلات و آسیب های این مسئله را به مقامات ترکیه اعلام کند و در نتیجه ما باید اقدامات و پیشنهادات حفاظتی را ارائه دهیم که اثرات این دیوارکشی به کمترین میزان ممکن برسد و در قسمت هایی از این دیوار رفت و آمد گونه های حیات وحش تسهیل شود.
شیخی درباره تعداد گونه گیاهی و جانوری که در معرض خطر قرار می گیرند، می گوید: از آنجایی که در این حوزه ها مطالعات چندانی انجام نشده دقیقا نمی شود به تعداد گونه هایی که در معرض قرار می گیرند، استناد کرد اما در منطقه ایران-آناتولی حدود دوهزار و ۵۰۰ گونه گیاهی اندمیک داریم و در جامعه جانوری نیز بیش از هزار گونه در این محدوده وجود دارند و حداقل بیش از هزار گونه گیاهی و جانوری تنها در محدوده حصار کشی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
