اجباری بودن ماهیت سربازی در ایران، طی سالهای اخیر منجر به افزایش آمار خودکشی در میان اعزام شدگان و بروز آسیب های رفتاری دیگر در آنها شده است؛ در حالی که ستاد نیروهای مسلح هیچ سامانه ای برای ثبت امار خودکشی سربازان اعزام شده ندارد. به گفته کارشناسان وضعیت جسمی و روانی مشمولان پیش از اعزام آنها، آنطور که باید سنجیده نمی شود و همچنین سربازان مشغول به خدمت توسط مشاوران حاضر در مراکز نیروهای مسلح به درستی پایش روانی نمی شوند، مباحثی که الزام به رعایت آنها به صراحت در قانون درج شده است و بنابر گفته کارشناسان عدم رعایت این قوانین به بهانه “کمبود سرباز در کشور” صورت می گیرد. از طرفی دیگر، مشمولانی که از رفتن به سربازی سر باز می زنند، از بدیهی‌ترین حقوق شهروندی محروم هستند.
به گزارش خبرگزاری هرانا به نقل از دیده بان ایران، بر اساس آمار، از هر شش سرباز، یک نفر به شکل جدی به خودکشی فکر کرده است و حدود پنج درصد از اعزام شوندگان به سربازی، گرفتار اعتیاد می‌شوند.
وحید اشتری، فعال اجتماعی که مشخصا در حوزه مقابله با سربازی اجباری فعالیت دارد، در این خصوص می گوید: در ایران سالانه حدود ۷۰۰ هزار نفر مشمول سربازی می‌شوند، از این تعداد حدود ۳۵۰ هزار سرباز، از گذراندن دوره سربازی فراری هستند؛ یعنی حدود ۵۰ درصد از این مشمولان کاملا آگاهانه تصمیم می‌گیرند که همه محدودیت‌ها در زندگی را متقبل شوند و در عوض به سربازی نروند.
اشتری با اشاره به چگونگی این محدودیت ها، عنوان کرد: آنها نمی‌توانند هیچ سندی را به نام خودشان بزنند، نمی‌توانند خانه و ماشین بخرند و یا به سفر خارجی بروند؛ حاضرند رسما از بدیهی‌ترین حقوق شهروندی محروم شوند و همه این موارد را به جان می‌خرند تا به سربازی نروند. نصف دیگر جمعیت مشمولان هم که راهی سربازی می‌شوند، گرفتار خودکشی، اعتیاد و افسردگی می‌شوند. بسیاری از آنها هم به مشکلات بعدی از جمله بیکاری و عقب‌افتادن از روال زندگی دچار می‌شوند که جایی احصا نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه آسیب‌های سربازی در هر دوره رادیکال‌تر می‌شود، ادامه داد: بدنبال تحولات دهه ۷۰ کشور که تحت تأثیر فضای سیاسی و اقتصادی بود،خبرها از اعتیاد و افسردگی در سربازی پرده برمی‌داشت، اما چند سال بعد آسیب‌ها وارد فاز خودکشی شد. در همه کارهای جسته‌وگریخته پژوهشی، رشد خودکشی در سربازی را می‌توان دید. همین‌طور که در یک دهه اخیر درباره آن بیشتر می‌شنویم.
این فعال اجتماعی با اشاره به خودکشی منجر به مرگ سامان دشتی سرباز ناجا در تهران که اوایل ماه جاری دست به این اقدام زده بود، خاطر نشان کرد: «ماجرای رفتار سامان دشتی و جزئیات رخ‌داده کاملا در جهت تأیید این رادیکال‌ترشدن نحوه اعتراض است که حالا تا ذکر روایت کامل ستاد کل بهتر است منتظر بمانیم».
او گفت: «مسئله شایان توجه این است که فضای سربازی و رفتارهای سربازان هر روز رادیکال‌تر می‌شود؛ به‌ویژه مطالباتی که در زمینه سربازی در فضای مجازی ایجاد شد و استقبالی که صورت گرفت، نشان‌دهنده حجم این مطالبات است. جوانان می‌خواهند مسئولان صدای آن را بشنوند و تغییری در این شرایط ایجاد کنند. من روزانه هزاران پیام در رابطه با کارزار #ازسربازی_بگو دریافت می‌کنم و صبح تا شب با این بچه‌ها در حال چت‌کردن و بحث و صحبت هستم.
محمدرضا اکبرحلوایی، معاون اسبق مشمولان و امور معافیت‌ها در سازمان نظام وظیفه عمومی و یکی از مخالفان سربازی اجباری که مدتی است دفتر مشاوره حقوقی در همین حوزه راه‌اندازی کرده است، در انتقاد از اجباری بودن “خدمت سربازی” عنوان کرد: دوری مسیر، ایاب‌وذهاب دشوار، سختی خود خدمت و برخوردهایی که در دوران سربازی شایع است، به‌راحتی این جوانان را تحت فشار قرار می‌دهد. سربازانی که تصور می‌کنند بعد از این سالهای خدمت هیچ‌چیزی در انتظارشان نیست. دو سال را هم از دست داده‌اند و هیچ چشم‌اندازی از شغل و درآمد و زندگی و آینده پیش‌روی خود ندارند.
اکبرحلوایی ادامه داد: خود ماهیت سربازی که اجباری است، به این شرایط دشوار دامن می‌زند. وزارت بهداشت کشور اعلام کرده که ۳۰ درصد از مردم ایران با مشکلات و اختلالات روانی درگیر هستند و خب سربازان جوان ما هم جزء همین مردم‌اند. همه این شرایط باعث می‌شود برخی از این جوانان دست به خودکشی بزنند. اخباری که در ماه‌های اخیر هم شنیده‌ایم، هیچ واکنشی را از سوی مسئولین نداشته است.
حلوایی با اشاره به رعایت‌نشدن برخی از قوانین در حوزه اعزام سربازان به خدمت، اظهار کرد: روند اعزام و مشمول‌شدن سربازان با مشکل مواجه است. قانون صریحا اعلام کرده که وضعیت جسمی و روانی مشمولان پیش از اعزام باید سنجیده شود. اما از آنجایی که در سالهای اخیر کشور سرباز کم دارد، این سنجش‌ها را با سخت‌گیری‌های شدید انجام نمی‌دهد. از سوی دیگر قانون بازهم به‌صراحت اعلام کرده که سربازان باید در حین خدمت توسط مشاوران حاضر در مراکز نیروهای مسلح پایش روانی بشوند. این مراکز باید وضعیت روانی جوانان را رصد کرده و با خانواده‌های آنها هم در ارتباط باشند. آن‌هم در فضایی که محیط و ماهیتش تشدیدکننده رفتارهای خشن است.
معاون اسبق مشمولان و امور معافیت‌ها در سازمان نظام وظیفه عمومی خاطر نشان کرد: متأسفانه این اخبار شنیده می‌شود اما انگار اهمیتی ندارد. درحالی‌که ستاد نیروهای مسلح باید نسبت به این اتفاقات حساس باشد، سامانه غیررسمی داشته باشد و آمار این حوادث را در آن ثبت کند تا بتوان برنامه‌ای برای مقابله با آن طراحی کرد.
محمدرضا اکبرحلوایی ضمن بیان اینکه مسئولان نسبت به این اخبار چندان حساسیتی به خرج نمی‌دهند، ادامه داد: اگر خاطرتان باشد پس از حادثه تصادف اتوبوس نی‌ریز که سربازان در آن کشته شدند، تعدادی از سربازان به فرماندهان پادگان آبیک حمله کردند. پس از آن سیاستی چیده شد که تماس بین فرماندهان و سربازان را به حداقل برساند. از نگاه من از آن روز به بعد اتفاقا حمله و پرخاش به فرماندهان کمتر شد و خودکشی سربازان جایش را گرفت.
خدمت سربازی در جمهوری اسلامی ایران به رنجی مضاعف برای بسیاری از خانواده‌ها و علی الخصوص اقشار کم درآمد تبدیل شده است. هر فردی که جنسیت وی در زمان تولد، مذکر عنوان شده باشد، با رسیدن به سن ۱۸ سالگی بالاجبار باید به خدمت سربازی اعزام شود. در شرایطی ناعادلانه خدمت سربازی به مشمولان با شرایط خاصی فروخته می‌شود و هر قدر سطح تحصیلات بالاتر باشد مبلغ خرید خدمت نیز افزایش پیدا می‌کند. این امر باعث شده که قشری از جامعه که دچار مشکلات مالی، فقر و بیکاری هستند توان خرید سربازی را نداشته باشند.
