این طرح به ناگهان سقوط لیر را متوقف کرده است. با این وجود، نگرانی‌ها مبنی بر ایجاد بدهی عمومی بزرگ و افزایش نرخ تورم ترکیه بر اثر اجرای آن طرح جدی است.
رونمایی «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه از ابزار تازه سرمایه‌گذاری لیر براساس نرخ ارز خارجی باعث ایجاد تحولی در بازار‌ها در روز سه شنبه شد و ارزش دلار امریکا را در برابر لیر ترکیه بیش از ۲۹ درصد در یک روز کاهش داد.
چه رخ داده است؟
به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، اردوغان مدت‌ها اصرار داشت که ترکیه باید نرخ بهره پایین‌تری داشته باشد و در ماه آگوست بانک مرکزی آن کشور مجموعه‌ای از کاهش نرخ بهره را در دستور کار قرار داد که در چند ماه گذشته اجرایی شده است. کاهش نرخ بهره واقعی به کم‌تر از نرخ تورم ۱۴ درصد سرمایه گذاران ترکیه را مجبور کرد تا فرار سرمایه به سمت بازار‌های ارز خارجی (هم، چون فارکس) داشته باشند.
اردوغان با ابزار تازه سرمایه‌گذاری لیر، شب گذشته این وحشت را متوقف کرده است. دست کم، فعلا.
ابزار تازه که توسط برخی در رسانه‌های اجتماعی برچسب «دلار ترکیه» خورده راه حلی برای این مشکل ارائه داده است: اگر سرمایه گذاران ارز‌های خارجی خود را به لیر تبدیل کرده و در یک حساب پس‌انداز با سررسید معین سرمایه‌گذاری کنند خزانه داری ترکیه تضمین می‌کند که بازدهی مشابه بازار‌های فارکس را دریافت خواهند کرد و اگر بازار فاکس کم‌تر از نرخ بهره رسمی باشد سرمایه گذاران کماکان نرخ بهره رسمی را دریافت خواهند کرد.
«نورالدین نباتی» وزیر دارایی ترکیه در بیانیه‌ای کتبی اعلام کرده که بازار تازه دارای گزینه‌های سررسید سه، شش، نه و دوازده ماهه خواهد بود و اگر سرمایه گذاران سپرده خود را پیش از اتمام مدت زمان مشخص از حساب‌های پس‌انداز برداشت کنند تنها بازدهی پس اندازشان براساس نرخ فارکس را دریافت خواهند کرد.
این ابزار اساسا نیاز سرمایه گذاران ترک به نگه داشتن پول‌شان در سپرده‌های ارزی را از میان برداشته و انگیزه زیادی برای خرید لیر ایجاد کرده است. به گفته اتحادیه بانک‌های ترکیه علیرغم آن که بازار‌ها در روز‌های گذشته تعطیل بودند بیش از یک میلیارد دلار خرید و فروش و مبادله بانکی صورت گرفته است.
با این وجود، اقتصاددانان به طور گسترده از این طرح انتقاد کردند، زیرا باعث افزایش بدهی عمومی می‌شود و خزانه داری هر تفاوتی بین نرخ ارز خارجی و لیر را پرداخت می‌کند. «تیم اش» استراتژیست ارشد در Blue Bay Asset Management در لندن می‌گوید: «در واقع، همه این اقدامات تنها دلاری شدن را افزایش می‌دهد، زیرا پایه سپرده در فارکس یا مرتبط با فارکس خواهد بود و دلاری شدن از بخش خصوصی به بخش دولتی تغییر جهت و انتقال پیدا می‌کند».
از سوی دیگر، بسیاری از اقتصاددانان ترکیه استدلال کردند که بازار تازه باعث افزایش پنهانی نرخ بهره خواهد شد، زیرا خزانه داری در واقع، تفاوت با تورم را نیز پرداخت خواهد کرد.
«رفعت گورکای ناک» اقتصاددان مشهور در توئیتی نوشت: «آنان یک افزایش حماسی نرخ بهره را انجام دادند بدون آن که نام آن را افزایش بگذارند».
«محفی اگیلمز» یکی دیگر از اقتصاددانان مشهور ترکیه می‌گوید: «اگر نرخ ارز ۴۰ درصد و نرخ بهره ۱۴ درصد باشد خزانه داری ۲۶ درصد را در این بین پرداخت خواهد کرد و این نرخ بهره نامیده نخواهد شد؟! باورنکردنی است».
هم چنین، نگرانی‌هایی وجود دارد که ابزار تازه مالی نرخ تورم را به سطوح بالاتری برساند، زیرا برای اجرای آن طرح لیر بیش‌تری برای تزریق به بازار‌ها مورد نیاز است.
یک طرح قدیمی؟
این ابزار مالی تجربه قدیمی مشابهی را به کارشناسان یادآوری می‌کند که ترکیه در دهه ۷۰ میلادی اجرایی نمود. در آن زمان ترکیه برای جذب جریان ارز خارجی (عمدتا از شهروندان ترک مقیم خارج از کشور) تلاش کرد و طرحی تحت عنوان «سپرده‌های قابل تبدیل لیر ترکیه» (CTLD) را مطرح کرد. همان طور که در آن زمان شناخته می‌شد این طرح پرداخت اصل و سود سپرده‌ها را در برابر تمام خطرات ناشی از کاهش ارزش واحد پول ملی تضمین می‌کرد.
این طرح در نهایت منجر به انفجار بزرگ اعتباری توسط بانک‌های داخلی ترکیه شد و موج تازه‌ای از تورم را به راه انداخت و بار طاقت فرسایی را بر دوش خزانه ترکیه گذاشت و در نهایت در سال ۱۹۷۸ به اجرای آن پایان داده شد و ۲.۵ میلیارد دلار بدهی را برای ترکیه به بار آورد.
«باریش سودان» روزنامه نگار برجسته ترک روز سه شنبه در ستونی نوشت که این ایده ابتدا توسط مقامات در سال ۲۰۱۸ میلادی مطرح شد، اما به سرعت به دلیل پیامد‌های اجتماعی و عمیق بر خزانه کشور رها شد.
به گفته منابع مطلع که «سودان» با آنان در ارتباط بوده «لطفی الوان» وزیر دارایی ترکیه که اخیرا استعفا داد امسال پس از آغاز سقوط ارزش لیر با این ایده مخالفت کرده بود.
او گفته بود اگر این طرح در زمان بحران فارکس از کنترل خارج شود دولت ترکیه ضربه شدیدی خواهد خورد و بحران عمیق‌تر خواهد شد و خطرات را برای ترکیه افزایش خواهد داد.
هم چنین، الوان گفته بود این طرح می‌تواند به معنای انتقال ثروت به اقشار پردرآمد جامعه باشد، زیرا آنان نسبت به سایرین قادر به سرمایه‌گذاری و بازده بیش‌تر و بهتری هستند.
