سازمان هواشناسی ایران روز چهارشنبه (۲۸ اردیبهشت) درباره تداوم گرد و خاک در برخی استان‌ها هشدار نارنجی صادر کرد. هشدار سطح نارنجی درباره وزش باد شدید و گرد خاک و کاهش کیفیت هوا در ۱۶ استان صادر شده بود که این وضعیت امروز در چهار استان خوزستان، بوشهر، ایلام و کرمانشاه ادامه خواهد داشت. برای ۱۶ استان هم هشدار زرد صادر شده است.
گرد و غبار و ریزگردها که در هفته‌های اخیر از غرب وارد کشور شده شماری از مردم را راهی بیمارستان‌ها کرد.
طوفان‌های شن و گرد و غبار نه تنها تأثیری مخرب بر سلامتی انسان دارند که محیط زیست، بخش کشاورزی و به طور کلی زیرساخت‌ها را با مشکلی شدید مواجه می‌کنند.
علل پدیده ریزگردها و گرد و غبار در ایران
با شدت گرفتن تغییرات اقلیمی، خشکسالی در بسیاری مناطق جهان در حال افزایش است و به گفته کارشناسان، برخی مناطق و کشورها مانند ایران به سبب شرایط اقلیمی و جغرافیایی در کانون این خشکسالی قرار دارند.
علیرضا شهیدی رئیس سازمان زمین‌شناسی ایران در گفت‌وگو با سایت‌های داخلی می‌گوید، «ایران از حدود ۲۰ سال پیش وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده است و اکنون آثار این دوره خشکسالی را مشاهده می‌کنیم و سال به سال هم تبعات حاصل از این خشکسالی بیشتر نمایان می‌شود.» این مقام مسئول تأکید می‌کند: « هرچه آب کمتر باشد زمین خشک‌تر خواهد شد و خشک‌تر شدن زمین باعث می‌شود با کوچک‌ترین تغییر جوی خاک به هوا برخیزد.»
دویچه وله را در اینستاگرام دنبال کنید
در این میان عوامل انسانی مؤثر در تغییرات اقلیمی و دخل و تصرف انسان در منابع طبیعی هم از جمله دلایل خیزش این طوفان‌ها و گرد و غبار به شمار می‌روند.
پدیده گرد وغبار و طوفان اما محدود به ایران نمی‌شود. گزارش جدید سازمان ملل متحد نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد از کل جمعیت ترکمنستان، پاکستان، ازبکستان، تاجیکستان و ایران در معرض کیفیت هوای نامناسب و طوفان‌های شن و گرد و غبار هستند.
عراق: “در آینده ۲۷۲ روز گرد و غبار در سال”
عراق، سوریه و عربستان نیز در هفته‌های اخیر به شدت درگیر این بحران بوده‌اند.
از اواسط اردیبهشت ماه تاکنون چندین طوفان شن عراق را درنوردیده است. دولت با ارسال نیرو و خودروهای امدادی به خیابان‌های بغداد و دیگر شهرها برای کمک به شهروندانی که به دلیل ریزگردها و شن و غبار با مشکلات تنفسی شدیدی روبرو شدند، وارد عمل شد. طوفان شن، مدرسه‌ها در بسیاری مناطق را تعطیل کرد، امتحان‌های دانشگاه‌ها را به تعویق انداخت و پروزها را مختل کرد. به گفته یکی از سخنگویان وزارت بهداشت عراق دست کم ۴۰۰۰ نفر برای مداوا به بیمارستان منتقل شدند.
“دویچلند فونک” در خبری که در این باره منتشر کرده است به گفته‌های مقامات دولتی عراق اشاره می‌کند که بر پایه آن “این کشور در آینده باید سالانه ۲۷۲ روز گرد و غبار را در نظر بگیرد”. با توجه به این پدیده و افزایش موج‌های گرمایی و دوره‌های طولانی خشکسالی در منطقه، به گفته بانک جهانی ممکن است عراق تا سال ۲۰۵۰ تقریبا ۲۰ درصد از ذخایر آب کنونی خود را از دست بدهد.
منشأ گرد و غبار ایران داخلی یا خارجی؟
برخی کارشناسان مهمترین کانون ایجاد بحران ریزگرد در ایران، به ویژه در غرب و جنوب غربی این کشور را عراق می‌دانند. سدسازی ترکیه بر دجله و فرات، خشکسالی، بهر‌ه‌برداری نادرست از مناطبع طبیعی در عراق از جمله عواملی است که کارشناسان معتقدند این کشور را به منشأ ریزگرد برای غرب و جنوب غرب ایران تبدیل کرده است.
سیستان و بلوچستان از دیگر کانون‌های اصلی ریزگرد در شرق و جنوب شرق ایران به شمار می‌رود که برخی کارشناسان علاوه بر ویژگی‌های اقلیمی، سیاست‌های آبی افغانستان را از جمله عوامل اصلی ریزگرد در این منطقه می‌دانند.
اما آیا تنها عوامل اقلیمی و برون‌مرزی عامل خیزش این ریزگردها هستند؟
در حالی که در گفت‌وگو با سایت‌های داخلی، رئیس سازمان محیط زیست ایران منشأ ۷۰ درصد از ریزگردهای کشور را ناشی از کانون‌های خارجی می‌داند، رئیس سازمان زمین شناسی کشور می‌گوید ۷۰ درصد از ریزگردها منشأ داخلی دارند.
دویچه وله را در تلگرام دنبال کنید
کارشناسانی که بحران را بحرانی منطقه‌ای و عامل پدیده ریزگردها را خارجی می‌دانند، راه حل بحران را در مذاکرات آب ایران و عراق با ترکیه و در پرداخت حق‌آبه دجله و فرات از سوی ترکیه می‌دانند.
جابجایی جمعیت، از تبعات دراز مدت ریزگردها
دسته‌ای دیگر از کارشناسان اما مشکل را علاوه بر کانون‌های خارجی و تأکید بر ضرورت دیپلماسی آب از سوی ایران، درون مرزی می‌دانند. این کارشناسان با تأکید بر مدیریت صحیح، احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها را برای جلوگیری از تبدیل شدن آنها به کانون خیزش گرد وغبار، اصلاح الگوهای کشاورزی در کشور که هم‌اکنون با مصرف آب زیاد همراه است و بازنگری در سیاست‌های سدسازی را از جمله تدابیری می‌دانند که می‌تواند به مهار بحران توفان و گرد و غبار در ایران کمک کند.
توفان‌های شن و گرد و غبار به نوبه خود باعث تشدید خطر خشکسالی می‌شوند، روند تخریب زمین و بیابان‌زایی را شدت می‌دهند و با رسوب در مسیرهای آبی بر کیفیت آب و از سوی دیگر بر کیفیت هوا تأثیر می‌گذارند. کارشناسان هشدار می‌دهند اگر این روند کنترل نشود، بحران بعدی، جابجایی درون مرزی جمعیت بزرگی از کشاوزران خواهد بود.
