دوگانگی مالکیت و مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست به بقای این مناطق حساس آسیب رسانده است.
به گزارش همشهری آنلاین، مناطق چهارگانه حفاظت محیط‌زیست براساس دستور صریح قانون در اختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند، اما دوگانگی مدیریتی در این مناطق، یکی از چالش‌های اصلی سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
اگرچه سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌گفته کارشناسان، مدیریت مناسبی بر مناطق چهارگانه زیرنظر خود ندارد، اما صدور سند برخی از این مناطق به نام سازمان منابع طبیعی که پروژه‌های حفاظتی جنگل و مرتع گونه‌های جانوری در آنها در حال اجراست، موجب بروز برخی مشکلات و در یک کلام مدیریت دوگانه و موازی در این عرصه‌های حساس و مهم طبیعی شده است.
چندی پیش خبری منتشر شد که براساس آن به‌تازگی در منطقه چهارگانه محیط‌زیستی «بلس کوه» تنکابن در غرب مازندران اداره کل منابع طبیعی بخش نوشهر مازندران اقدام به ورود به منطقه نمونه گردشگری چالدره و سرمایه‌گذار این مجموعه گردشگری را از ۱۱۰هکتار پروژه حفاظتی جنگل خلع ید کرده است.
این اقدام در شرایطی صورت گرفته که به‌گفته کارشناسان منابع طبیعی و سازمان حفاظت محیط‌زیست، چالدره یکی از موفق‌ترین پروژه‌های طبیعت‌گردی در کشور و پایلوت اجرای طرح‌های طبیعت‌گردی همخوان با حفاظت از محیط‌زیست بود.
نقض مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست بر این منطقه چهارگانه در حالی صورت گرفته است که معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری پیش‌تر و در نامه‌ای به معاون توسعه منابع وزارت جهادکشاورزی اعلام کرده بود، «با توجه به آنکه اجرای پروژه‌های مختلف زیست‌محیطی و توسعه گردشگری در استان‌های مختلف ازجمله برنامه‌های مورد تأکید در قانون برنامه ششم توسعه و مواد ۹۸، ۹۹ و ۱۰۰ این قانون بوده ، طرح چالدره ازجمله طرح‌های مربوط به حفظ جنگل و محیط‌زیست بود که با هدف احیای جنگل و محیط‌زیست آغاز شد و باید تا پایان سال ۱۴۰۳ تداوم یابد.»
مسائل حادتر است
معضلات مرتبط با مناطق حفاظت شده و چهارگانه در سازمان حفاظت محیط‌زیست فراوان است و محمد درویش، فعال محیط‌زیست در این‌باره به همشهری می‌گوید: مشکلات در مناطق حفاظت‌شده و چهارگانه آنقدر زیاد است که چالش تعیین مالکیت و مدیریت این مناطق کمتر به چشم می‌آید. مناطق حفاظت‌شده، پارک‌های ملی و مناطق چهارگانه و شکار ممنوع، تنها روی کاغذ حفاظت می‌شوند. در بسیاری از این مناطق صنایع مستقرشده و چرای دام به‌صورت افراطی انجام می‌شود.
برای نمونه می‌توان به پارک ملی کلاه‌قاضی اصفهان اشاره کرد که سازمان حفاظت محیط‌زیست مجوز ساخت و عبور بزرگراه از دل آن و بهره‌برداری معادن را صادر کرد. در منطقه حفاظت‌شده کرکس هم بیشتر از هر جای دیگر معدنکاوی صورت می‌گیرد؛ بنابراین در بحث مدیریت مناطق حفاظت‌شده و مناطق چهارگانه توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست هنوز فاصله زیادی داریم. پس اینکه سند یک منطقه حفاظت‌شده به نام کدام سازمان باشد، یک امر ثانویه است؛ چون هنوز در قدم اول حفاظت قرار داریم.
مصوبه سال ۸۴
براساس ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، عرصه‌های طبیعی با عنوان پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات‌وحش و منطقه حفاظت‌شده ، تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارند و هرگونه دخل‌وتصرف در اراضی این مناطق، تابع مقررات ویژه است و سازمان حفاظت محیط‌زیست قائم‌مقام همه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها در این مناطق است.
هیأت‌وزیران ۸خردادماه۸۴ سازمان حفاظت محیط‌زیست را نماینده دولت در مناطق چهارگانه تعیین کرد و به استناد اصل ۱۳۸قانون‌اساسی و ماده ۱۶قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، به‌منظور حفاظت کامل از مناطق چهارگانه این سازمان به‌عنوان نماینده دولت در مناطق مزبور از لحاظ مالکیت بر منابع و اراضی ملی و دولتی تعیین شد. همین مصوبه نشان می‌دهد سازمان منابع طبیعی نمی‌تواند در حوزه مدیریتی مناطق چهارگانه دخالت کند.
مناطق چهارگانه محیط‌زیست
طبق قانون، پارک ملی محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت، آب و کوهستان است که به‌عنوان مظاهر طبیعی ایران تلقی شده و برای حفظ همیشگی وضعیت طبیعی و ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنی‌ها در شرایط طبیعی حفاظت می‌شوند؛ بنابراین با مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست، در پارک‌های ملی تیراندازی، شکار، تعلیف احشام، قطع درختان، بوته کنی و به‌طور کلی هر عملی که موجب تخریب محیط شود، ممنوع است.
در بخش آثار طبیعی ملی نیز این مناطق که شامل پدیده‌های نمونه و نادر گیاهی یا حیوانی یا اشکال یا مناظر کم‌نظیر و کیفیات ویژه طبیعی زمین یا درختان کهنسال یادگار تاریخی است، باید تحت حفاظت قرار بگیرند. تعلیف احشام، قطع درختان، بوته کنی، تجاوز و تخریب محیط و هر عملی که موجب تغییر اکوسیستم آثار طبیعی ملی شود، ممنوع است. پناهگاه‌های حیات‌وحش نیز شامل جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت، محیط‌های آبی و کوهستان و زیستگاه طبیعی نمونه با شرایط اقلیمی خاص برای جانوران وحشی، به منظور حفظ یا احیای این زیستگاه‌ها تحت حفاظت قرار می‌گیرند.
شکار و صید در این مناطق ممنوع است و قطع درختان، بوته‌کنی، تجاوز و تخریب محیط، خارزنی، زغال‌گیری و هر عملی که موجب تخریب و تغییر اکوسیستم شود ممنوع است؛ حتی تعلیف احشام نیز طبق ضوابط تعیین شده در این نقاط انجام می‌شود. مناطق حفاظت‌شده در جنگل، مرتع، دشت، آب و کوهستان از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشی یا حفظ و احیای رستنی‌ها و وضع طبیعی آن دارای اهمیت خاص هستند و تحت حفاظت قرار می‌گیرند.
واگذاری مالکیت و مدیریت این عرصه‌های حساس از سازمان منابع طبیعی به سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تمرکز بر اقدامات حفاظتی بیشتر بر مناطق چهارگانه و حفاظت‌شده صورت گرفته است. قانون هرگونه فعالیت حفاظتی در مناطق چهارگانه را با مدیریت و نظارت محیط‌زیست فارغ از آنکه سند این مناطق به نام سازمان منابع طبیعی یا هر دستگاه دیگری باشد، مجاز دانسته و از آن استقبال کرده است؛ این در حالی است که به‌گفته کارشناسان دوگانگی مدیریتی بر مناطق چهارگانه و حفاظت‌شده همچنان برقرار است و سازمان حفاظت محیط‌زیست نتوانسته است آنطور که باید جایگاه خود را در مدیریت یکپارچه این مناطق ارتقا دهد.
