خیو سامفان، نخست‌وزیر و رئیس جمهور دوران خمرها که ۹۱ سال سن دارد، بنا بر حکم دادگاه ویژه باید تا آخر عمر در زندان بماند. او سال ۲۰۱۸ به خاطر “کشتار قومی، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت” به حبس ابد محکوم شده بود. دادگاه ویژه تقاضای تجدیدنظر سامفان را مردود شمرد و حکم سال ۲۰۱۸ را مجدداً تایید کرد. خیو سامفان در تمامی طول دادرسی مدعی بود که از جنایات خمرها خبر نداشت.
سامفان آخرین بازمانده گروه ۴ نفره رهبری خمرهای سرخ است که در فاصله میان ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ رژیمی از وحشت و سرکوب بر کامبوج حاکم کردند. او که عنوان رئیس جمهور خمرها را داشت، چهره عمومی آنها به شمار می‌رفت، در حالی که رهبر اصلی خمرها پل پوت بود و در پشت پرده زمام اصلی امور و تصمیم‌گیری‌ها را او به عهده داشت.
در دوران حکومت چهار ساله خمرها بر اثر آوارگی، کار اجباری، شکنجه، قتل و گرسنگی گسترده بیش از یک میلیون و هفتصد هزار نفر از مردم کامبوج جان باختند. این رژیم با همسایگانی مانند ویتنام نیز به لحاظ ارضی و ایدئولوژیک سر جنگ داشت و نهایتا هم با ورود نیروهای ویتنامی به کامبوج سرنگون شد.
خمرها در تلاش برای ایجاد “بهشتی” بودند که مبنای آن جامعه‌ای بود دهقانی و متشکل از جمعیتی خالص از کامبوجیایی‌ها. آنها با روشنفکران و اهالی فرهنگ و همه اقوام و گروه‌های اقلیت در کامبوج سر جنگ داشتند. سرکوب گروه‌های بودایی، مسلمان، متفکران تحصیل‌کرده در غرب، تحصیل کرده‌های داخلی، کسانی که با کشورهای غربی یا ویتنام رابطه داشتند، افراد ناتوان و چاق، چینی‌تبارها، لائوسی‌ها و ویتنامی‌ها و سعی در تحمیل نوعی ایدئولوژی پان‌کامبوجی شاخصه حکومت خمرها بود. مخالفان و “غیرخودی‌ها” به اردودگاه معروف اس ۲۱ گسیل می‌شدند و از آنها در مورد عقاید و وابستگی‌هایشان بازپرسی به عمل می‌آمد. این بازپرسی‌ها اغلب با با شکنجه‌هایی مانند کشیدن ناخن با انبرک، خفه کردن تدریجی، کندن پوست بدن و اعدام همراه بود. موزه‌ای که از اردوگاه اس ۲۱ ساخته شده حالا نماد ماندگاری از جنایات خمرها به شمار می‌رود.
دادگاهی که آماج انتقاد بود
در دادگاه ویژه به غیر از سامفان تنها محاکمه نون چه، مسئول دائره ایدئولوژیک خمرها و نیز کاینگ گوک ایو، مسئول زندان مخوف اس ۲۱ را به پایان برد و برای آنها حکم صادر کرد. یکی از این دو سال ۲۰۱۹ و دیگری یک سال بعد در زندان درگذشتند. لنگ ساری، وزیر خارجه خمرها و همسر او لنگ تیریث که وزیر امور اجتماعی خمرها بود قبل از صدور حکم دادگاه فوت کردند. پل پوت، رهبر اصلی خمرها سال ۱۹۹۸ و قبل از آن که دادگاه کار عملی‌اش را شروع کند در جنگل‌های کامبوج درگذشت.
دادگاه ویژهرسیدگی که با موافقت دولت کامبوج و شماری از قضات داخلی و خارجی شکل گرفت، پیوسته با این انتقاد روبرو بود که صرفا افراد معدودی از رهبری خمرها را به پای میز محاکمه کشانده است و رده‌های مختلف این حکومت که در جنایات دست داشته‌اند از محاکمه و حسابرسی مصون مانده‌اند. هون سن، نخست‌وزیر کنونی کامبوج که پس از سرنگونی خمرها تقریبا به طور ممتد زمام امور کشور را در دست داشته، مخالف گسترش دایره کار دادگاه و گشودن پرونده برای شمار دیگری از دست‌‌اندرکاران آن جنایت بوده است. هون سن خود ابتدا با خمرها همکاری داشت، ولی بعداً از آنها جدا شد و به مخالفانشان پیوست.
تشکیل دادگاه ویژه رسیدگی به جنایات خمرهای سرخ سال ۱۹۷۷ و با حمایت سازمان ملل عملی شد، ولی کارش را عملاً از سال ۲۰۰۶ شروع کرد. قاضیان این دادگاه که به “دادگاهی ترکیبی” مشهور شده، تعدادی از قضات بین‌المللی و کامبوجی هستند. مشکلات متعددی مالی و پرسنلی از جمله موانع شروع و ادامه‌کاری فعالیت‌های دادگاه بوده‌اند. این دادگاه در مدت ۱۶ سال فعالیت خود ۳۳۰ میلیون دلار هزینه داشته که بخش عمده آن را منابع بین‌المللی تامین کردند. ختم عملی و قطعی کار دادگاه سه سال دیگر اعلام شده است.
