«نمکدان قشم» در فهرست برترین‌های جهان

افشار فتح‌اللهی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم اعلام کرده است: پس از ارزیابی‌های صورت‌گرفته از سوی کمیته انتخاب IUGS و برگزاری رای‌گیری ژئوسایت غار نمکدان قشم و بیابان لوت با کسب رأی اکثریت دانشمندان علوم زمین و زمین‌شناسان صاحب‌نام جهان، در میان۱۰۰ سایت برتر زمین‌شناسی جهان معرفی شدند. این موضوع موفقیتی بزرگ برای ایران و به‌ویژه جزیره زیبای قشم است. این انتخاب در حقیقت اهمیت ژئوپارک جهانی قشم را بیش از گذشته به جهانیان یادآوری می‌کند. به‌گفته متخصصان، به‌دلیل شکل و مواد تشکیل‌دهنده زمین‌شناختی، ایران می‌تواند مستعد وجود غارهای شاخص و کم‌نظیری باشد که هنوز شناخته نشده‌اند.

تخریب اکوسیستم با تخریب غارهای نمکی

جواد نظام‌دوست، عضو کارگروه غارشناسی کشور می‌گوید: در ایران غارهای کشف نشده زیادی وجود دارد. وجود کارست‌های بزرگ آهکی باعث شده که در کشور بیش از ۲ هزار غار آهکی شناسایی شود. کارست‌ها در خط‌الراس‌های البرز و زاگرس پراکنده‌اند و ایران از لحاظ عمق و طول غارهای شاخص، قابل طرح در سطح بین‌المللی است.

به‌گفته نظام‌دوست، اخیرا نیز غارنوردان کشور در کرمانشاه و رشته کوه «پراو» غاری با عمق ۱۳۰۰ متر کشف کرده‌اند. غار شناخته و ثبت شده پراو ۷۵۲ متر عمق دارد که با تلاش‌های صورت گرفته در دهه اخیر، غاری عمیق‌تر با عمق ۱۳۰۰ متر شناسایی شده است؛ منظور از عمق نیز فاصله لبه غار تا انتهای آن به شکل عمودی است. ممکن است غارها از نظر تعریف اینچنینی از عمق و یا طول، عرض و یا ساختار زمین‌شناسی در رتبه‌بندی جهانی برتر باشند. به‌طور مثال عمیق‌ترین غار شناخته‌شده دنیا با عمقی حدود ۲۲۰۰ متر عمیق‌ترین غار شناخته‌شده دنیاست.

او با اشاره به اینکه غار کتله‌خور در استان زنجان با ۲۱ متر طول، «طولانی‌ترین غار نقشه‌برداری شده خاورمیانه» است می‌گوید: داشته‌های سرزمینی در زمینه غارها در ایران زیاد است. ما انواع غارهای آذرین، آتشفشانی و یخی را نیز در کشور داریم. غارهای نمکی و گنبدهای نمکی با وجود مضراتی که می‌توانند داشته باشند، در کنار غارهای دیگر یکی از پرجاذبه‌ترین چشم‌اندازهای طبیعی کشور هستند که می‌توان از خاصیت درمانی آنها و زیبایی بصری برای جلب توریست و توسعه گردشگری پایدار استفاده کرد. او در مورد توضیح اینکه چرا تخریب غارها و گنبدهای نمکی می‌تواند مضر باشد می‌گوید: وجود نمک در طبیعت می‌تواند سفره‌های آب زیرزمینی را شور و مشکلاتی در حوزه کشاورزی ایجاد کند. تخریب این گنبدهای عظیم می‌تواند به ضرر محیط‌زیست تمام شود. آنچه در سد گتوند اتفاق افتاد ازجمله این بی‌توجهی‌ها به اهمیت مکان گنبدها و غارهای نمکی بود. آبخوان‌هایی که در پایین دست غارها و گنبدهای نمکی هستند نیز اگر دستکاری شوند می‌توانند منجر به تخریب اکوسیستم‌های پایین‌دست شوند.

طول؛ ۳۰۸۰ متر

جواد نظام‌دوست با اشاره به اینکه در ایران مقدار متنوع و زیادی گنبدهای نمکی وجود دارد می‌گوید: درون گنبدهای نمکی غارهای نمکی شکل می‌گیرند. گنبدهای نمکی از برونزایی نمک از درون زمین شروع می‌شود و خاک سطحی را پس می‌زند. نمونه‌هایی از این گنبدها با ارتفاع بلند را می‌توان در مناطق مختلفی ازجمله کنارسیاه در جنوب فارس و دشتی در بوشهر دید. یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای نمکی دنیا در جزیره قشم و حوالی آن شکل گرفته است. پس از شناسایی غار نمکی قشم، غار نمکی دیگری در سرزمین‌های اشغالی کشف شد. در قشم چندین غارنمکی داریم که انجمن غارشناسی ایران با همکاری دانشگاه‌های فارس و جمهوری چک کشف شده‌اند. این غار با طول ۳۰۸۰ متر طولانی‌ترین غار نمکی کشور است.

او اهمیت غار نمکدان قشم را در تنوع نهشته‌های نمکی آن می‌داند و می‌گوید: این غار به لحاظ بصری بسیار جذاب است و می‌تواند در کنار سایر جاذبه‌های زمین‌شناسی که در کشور وجود دارد مثل تنوره‌های جن در ماه‌نشان، طاق‌های معلق گناباد و… منشأ گردشگری و توسعه شود. نظام‌دوست تأکید کرد: متأسفانه ثبت‌های ملی و جهانی هم نتوانسته است تضمینی برای محافظت از این آثار طبیعی باشد. برخی از این پدیده‌ها ارزش جهانی داشته و در نهادهای بین‌المللی به ثبت رسیده‌اند.

ویژگی‌های غار نمکدان قشم

 سقف غار نمکدان از قندیل‌های مرمرین نمک در اشکال مختلف پوشیده شده است و رطوبت هوای جزیره و نفوذ آب در غار سبب چکیدن آب نمک بر بدنه قندیل‌ها و همچنین تغییر شکل دائمی آنها می‌شود. این غار دارای چندین تالار کوچک و بزرگ است که نخستین تالار در فاصله ۶۷۰ متری ورودی آن است و در فاصله ۱۶۰ متری دهانه ورودی نیز یک دریاچه نمک به عمق یک متر وجود دارد. طولانی‌ترین غار در میان غارهای نمکی جهان در بخش جنوب شرقی گنبد نمکی نمکدان واقع در قسمت غربی جزیره قشم قرار دارد. نخستین ویژگی این غار وجود ریزاقلیم (Micro climate) شگفت‌انگیز (هوای راکد با دمای۳۰ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۸۰ درصدی) است.

وجود ۲ پدیده مخروط‌افکنه (Alluvial fan) و به‌دنبال آن کانال‌های مارپیچ (Meandering) رودخانه‌ای از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد این غار است. در واقع وجود این دو پدیده زیر زمین، امری بی‌نظیر است. همچنین تشکیل یک حوضچه و یک دریاچه نسبتا بزرگ به طول ۳۰۰ متر و حداکثر عمق یک متر در داخل این غار در پشت سدهای طبیعی، جاذبه و زیبایی غار را صد چندان کرده است. شنا در این حوضچه و دریاچه، به‌دلیل وجود نیروی شناوری(Buoyancy Force) ناشی از غلظت بالای نمک (۳۵۰ گرم در لیتر) همانند «بحرالمیت» و «دریاچه ارومیه»، از جذابیت خاصی برخوردار است.