فقط تولد دو توله یوز در پاییز نیست که تعجب را به سیمای همگان نشانده است، چرایی پیدا شدن دو توله یوز یا جدا شدن دو توله یوز توسط چوپانی در پارک ملی توران سمنان سوال مهم‌تری است. آن هم دو توله یوز ماده که می‌توانست به بقای یوزپلنگ ایرانی ایستاده در آستانه انقراض کمک کند.
حذف یوزپلنگ آسیایی از محیط زیست ایران خبر بسیار بدی است چون تعداد یوزهای ماده از یوزهای نر کمتر است. حالا 2 یوزپلنگ برای همیشه از محیط زیست ایران حذف شده اند. تلاش های زیادی انجام گرفت تا سال 99 پارک ملی توران که به آفریقای ایران معروف است از دام و آغل خالی شود، حالا چطور تنها دو سال بعد از صرف هزینه های بسیار و خروج دام و آغل ها از این پارک ملی، دو توله یوز توسط چوپانی پیدا می شود؟
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت وگو با «ایران» محل کشف دو توله یوز توسط چوپان را در دورترین نقطه توران و در جنوب شرقی پارک ملی اعلام می کند و می گوید:«دو توله یوز خارج از منطقه آزاد شده پیدا شده اند.»
چگونگی پیدا شدن دو توله یوز با سوالات زیادی روبه رو است؛ هم از سوی سازمان محیط زیست و هم افکار عمومی. حسن اکبری و همکارانش روایت چوپان را دارای استخوان بندی محکم و باورپذیری نمی دانند. چوپان به محیطبان ها گفته است که توله ها را در بیشه زاری اطراف یک چشمه یافته است. مادرشان را نمی یابد و برای اینکه خوراک سگ های گله نشوند آنها را جابه جا می کند. در نهایت هم چوپان های منطقه او را متقاعد می کنند که گزارش پیدا شدن دو توله را به محیط زیست بدهد. اکبری تاکید می کند که نمی تواند روایت را تاکید کند. افکارعمومی هم موضوع را با سوالات بی شماری در فضای مجازی دنبال می کنند.
این موضوع باعث شده تا مساله تولد پاییزی توله ها در اولویت های بعدی از نگاه افکارعمومی قرار بگیرد. حتی منتقدان شکاک این فرضیه را پیش می کشند که سازمان حفاظت محیط زیست با پررنگ کردن تولد آنها در آبان ماه می خواهد از زیر سوالاتی درباره چرایی حفاظت از زیستگاه در برود. اما این تولد بی مقدمه برای حسن اکبری مهم و نگران کننده است.
او می گوید: «هرگز گزارشی از تولد یوز در پاییز توران نداشته ایم.» یوزهای مادر در توران همیشه بهار زایمان کرده اند؛ بهترین فصل برای تربیت توله یوزها. بهار فصل زادآوری زمین و حیات وحش. فصل زادآوری علفخواران و بره هایی که برای بقای گوشتخواران و گربه سانی چون یوزپلنگ به دنیا می آیند. پاییز اما قصه اش جدا است.
یک شب سرد پاییزی
محیطبان ها به گفته اکبری شب جمعه تا ساعت 11-10 شب منتظر می مانند تا یوز مادر برگردد اما خبری نمی شود. هوا سرد است و زایمان برای آنها عجیب. تشخیص می دهند سرما و نبود غذا به تلف شدن یوزها منجر شود. اکبری هم ترجیح می دهد که یوزها در طبیعت بمانند و بقا پیدا بکنند اما برای این دو توله یوز که به گفته او چهارمین خانواده دیده شده در توران در سال جاری هستند، طبیعت پاییزی شرایط ایمنی ندارد.
او مشاهده شدن چهار خانواده یوز تورانی در سال جاری را نتیجه تلاش همکاران در حوزه حفاظت محیط زیست و همکاری بیشتر مردم می داند و در پاسخ به این سوال که آیا یوز در منطقه ای که پیش تر با صرف هزینه خالی از آغل و دامدار شده بود پیدا شده است، می گوید: «توله یوزها در منطقه ای خارج از منطقه آزاد شده پیدا شده اند.» اکبری یوز را گونه ای قلمروطلب می داند و می گوید: «یوزهای توران مدام در حال رفت و آمد به زیستگاه های اطراف مثل میاندشت در خراسان جنوبی و یا خراسان شمالی هستند.»
او می گوید: «اطراف پارک ملی توران دامداری های زیادی وجود دارد. ما بخشی از پارک ملی توران را خریدیم اما دامداران خارج از پارک همچنان پروانه چرا می گیرند.» دامداران جدیدی که به گفته او خیلی با منطقه آشنا نیستند و نمی دانند نباید به گونه ها نزدیک شوند.
او توران را یک منطقه بزرگ یک میلیون هکتاری می داند که بخشی از آن آزاد شده و می گوید: «اگر همه توران آزاد شود هم یوز حیوان پرتحرکی است و به زیستگاه های همجوار می رود و جابه جا می شود.»
او با تاکید بر اینکه هنوز همه منطقه توران آزاد نشده است می گوید: «امسال برنامه آزادسازی یک محدوده دیگر را به شرط تامین اعتبار داریم. البته اگر همه منطقه هم خریداری شود باز هم موضوع صددرصد حل نمی شود.»
برنامه بعدی او و همکارانش ورود دو توله یوز پیدا شده به پروژه تکثیر در اسارت است. اکبری پیدا شدن این دو توله را یک فرصت ناخواسته می داند که باید حداکثر استفاده از آن بعمل آید. او می گوید: «اگر امکان بازگرداندن آنها وجود داشت حتما به طبیعت بازمی گشتند اما به نظر می آید چنین امکانی فراهم نیست.»
او در پاسخ به این سوال که شما پیش تر اعلام کرده اید که دیگر تکثیر را ادامه نمی دهید و ترجیح می دهید که هزینه ها را صرف حفاظت از زیستگاه های یوز کنید حالا چطور از ورود این دو توله به پروژه تکثیر خبر می دهید، می گوید: «چنین ادبیاتی، ادبیات من نیست. من تکثیر را رد نکرده ام اما اولویتم حفاظت از یوز در زیستگاه است. حالا اما یک ظرفیت ناخواسته پیش روی ما است که قابل برگشت به طبیعت نیست. عاقلانه است که از این ظرفیت استفاده کنیم.»
او می گوید: «من اعلام کرده ام که برای تکثیر یوز، زنده گیری نمی کنیم و سعی می کنیم تکثیر با کمترین هزینه ممکن انجام شود چون می توانیم جمعیت پایه ای از یوزها را در اسارت داشته باشیم. اگر نتوانیم آنها را به طبیعت برگردانیم حداقل تا شرایط نیمه اسارت آنها را ببریم یا حتی در باغ وحش نگه داریم چون این توله ها ذخیره ژنی هستند.»
در جست و جوی مادر
داستان این یوزها ابهام زیادی دارد. آیا مادر آنها زنده است؟ آیا نقطه ای که چوپان به محیطبان ها نشان داده همان منطقه ای است که یوز در آن پیدا شدند؟ آیا او داستان را کامل برای محیطبان ها تعریف کرده است؟ در حال حاضر پاسخ متقنی برای این سوال ها وجود ندارد اما مادر یوز اگر زنده باشد حتما دوباره به سراغ بچه هایش می آید.
حسن اکبری می گوید: «دو دوربین تله ای را در دورترین نقطه پارک ملی توران نصب کرده اند تا رد پای مادرش را بزنند.» او می گوید: نمایه ها و رد پاها را هم دنبال می کنند تا شاید کسی از خانواده دو توله را پیدا کنند؛ کسی شبیه مادر. دو یوزی که اکبری احتمال می دهد دیگر به طبیعت برنمی گردند و سرنوشت شان با اسارت رقم خورده است! یوزهایی که اگر زنده بمانند بزودی در ادبیات افکارعمومی ایران جای ویژه ای پیدا می کنند مثل یوزی به نام «پیروز».
