سد «چمشیر» در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و روی رودخانه زهره در مراحل پایانی ساخت قرار دارد و شمارش معکوس برای آبگیری آن نگرانی‌ها را در خصوص تکرار یک فاجعه دوچندان کرده است. سدی که روی سازند گچساران، یعنی همان سازندی که سد گتوند روی آن بنا شده، ساخته شده است.
سد چمشیر در سال 89 مجوز ارزیابی زیست‌محیطی خود را دریافت کرده و عملیات ساخت آن از سال 93 آغاز شده است. این سد در آستانه آبگیری است این در حالیست که این تصمیم مخالفت‌های زیادی را برانگیخته و روز گذشته نیز انتشار نامه‌ای با سربرگ سازمان حفاظت محیط زیست در فضای مجازی مبنی بر مخالفت سازمان با آبگیری این سد خبرساز شد.
سد چمشیر در سال 89 مجوز ارزیابی زیست‌محیطی خود را دریافت کرده و عملیات ساخت آن از سال 93 آغاز شده است. در اردیبهشت‌ماه سال 92 بود که مدیرعامل وقت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اشاره به کلنگ زنی بلندترین سد بتنی دو قوسی جهان در ایران، بهره برداری از بلندترین سد خاکی کشور و کلنگ زنی سد و نیروگاه چمشیر گفته بود: در مدت کوتاهی که از آغاز سال گذشته، در سال حماسه سیاسی – حماسه اقتصادی وزارت نیرو قبل از پایان اردیبهشت چندین حماسه بزرگ اقتصادی را از جمله موارد مذکور خلق کرده است.
چمشیر؛ حماسه‌ای اقتصادی؟
محسن موسوی خوانساری – عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان و کارشناس حوزه آب – درباره این موضوع که آیا آبگیری سد چمشیر حماسه‌ای اقتصادی در جهت توسعه کشاورزی است یا باعث آسیب به محیط زیست و مردم منطقه می‌شود، اظهار می‌کند: بر اساس ادعای کارشناسان و مسئولان وزارت نیرو، آبگیری چمشیر موضوعی است که براساس اصولی مطالعه شده بیان شده است چراکه به این نتیجه رسیده‌اند که با آبگیری چمشیر شوری آب رودخانه در فصل تابستان تعدیل خواهد شد.
وی با اشاره به دو نکته حائز اهمیت درباره این موضوع اضافه می‌کند: نکته اول در بالادست سد است. مطالعات این سد حدود 20 سال قبل انجام شده است؛ به عبارتی این سد زمانی طراحی و اجرا شده که مصارف آب در بالادست به این شکل نبوده است. اخیرا مصارف آب در بالادست در استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد و نورآباد بسیار زیاد بوده به‌طوری‌که برنج‌کاری بسیار رواج پیدا کرده و آب به صورت پمپاژ برای آن استفاده شده و در نتیجه مصارف آب بالا رفته است. نکته مهم این است که ما باید به مصارف آب بالادست دقت و آن را کنترل کنیم که آسیبی به سد وارد نکند. به هر حال سد چمشیر با یک فرضیاتی اجرا شده است.
موسوی‌خوانساری ضمن اشاره به نکته دوم درباره پایین دست رودخانه خیرآباد توضیح می‌دهد: منطقه هندیجان و زیدون جزو استان خوزستان و منطقه خیرآباد در استان کهگیلویه و بویراحمد مناطق بسیار وسیعی هستند همچنین مناطق بسیاری در این دو منطقه در حال توسعه کشاورزی به وسیله تامین آب و ایجاد شبکه‌های آبیاری جدید هستند. اگر این مصارف سد افرایش پیدا کند، سطوح زیر کشت پیش‌بینی شده قبلی نیز زیر سوال خواهند رفت بنابراین وزارت نیرو نباید اجازه دهد که مصارف در پایین‌دست بیش از حد بالا رود. متاسفانه در بالادست و پایین‌دست سد توسعه بسیار زیاد است که وزارت نیرو باید از آن‌ها جلوگیری کند تا این سد به اهداف حود برسد.
بیشتر بخوانید: اما و اگرهای آبگیری سد «چمشیر»
آبگیری چمشیر؛ آری یا نه؟
وی همچنین درباره مزایا و معایب آبگیری چمشیر می‌گوید: آب رودخانه در فصل تابستان در منطقه زیدون و هندیجان به‌شدت شور است و خاک‌های آن منطقه را نیز به‌شدت شور کرده است. یکی از اهداف سد چمشیر این است که بتواند شوری خاک و آب را تعدیل کند. اگر آبگیری برای رسیدن به این هدف باشد، خوب است. نکته دوم این است که بتواند تولید انرژی برق‌آبی که نوعی انرژی تجدیدپذیر است، داشته باشد. بدین جهت برای رسیدن به این هدف نیز مناسب است.
این در حالیست که محمد درویش – فعال محیط زیست – معتقد است: آبگیری سد چمشیر می‌تواند یک فاجعه بسیار بزرگ را رقم بزند حتی اکنون در گزارش پیمانکار نیز آمده که 800 لیتر در ثانیه آب‌دزدی از این سد انجام می‌شود. احتمال اینکه این میزان به مراتب افزایش پیدا کند نیز وجود دارد.
این کارشناس محیط زیست با اشاره به فروچاله‌ها و عمق نمکی در ژرفای کمتر از 100 متری می‌گوید: این پدیده ممکن است باعث حل شدن میلیاردها تن نمک شود و یک فاجعه محیط زیستی را به وجود آورد که حتی حیات آبزیان در خلیج فارس را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
درویش معتقد است که اکنون مهم‌ترین مطالبه این است که دست کم یک سال آبگیری چمشیر را عقب بیندازند.
بیشتر بخوانید: آبگیری «چمشیر» را حداقل یک‌سال عقب بیندازید
تراژدی تلخ سد «گتوند» را تکرار نکنید
درخواست تعویق آبگیری «چمشیر» در حالی مطرح می‌شود که سید کریم حسینی – نائب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی – نیز چمشیر را تکراری تراژدی گتوند می‌داند و می‌گوید: تجربه احداث سد گتوند در خوزستان یک تراژدی دردناک و تجربه‌ای بسیار تلخ است که باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی فراوانی در استان شد و در صورتی که دوباره این تجربه تلخ با آبگیری سد «چمشیر» تکرار شود، به‌طور قطع کشاورزی خوزستان با مشکلات جدی مواجه خواهد شد همچنین مسائل زیست محیطی فراوانی گریبانگیر استان می‌شود.
حسینی با بیان اینکه وزارت نیرو متولی این سد است و باید ابهاماتی که در خصوص اجرای این سد وجود دارد را برطرف کند، می‌گوید: به‌طور قطع اجازه آبگیری سد «چمشیر» را با توجه به نظرات کارشناسی ارائه شده در این حوزه نخواهیم داد و مخالف این مساله هستیم. باید دید وزارت نیرو در این زمینه چه راهکاری را ارائه می‌کند.
بیشتر بخوانید: تکرار تراژدی تلخ سد گتوند با آبگیری “چمشیر”
موضع محیط زیست نسبت به سد چمشیر
با افزایش و نگرانی‌ها و اعتراض‌ها نسبت به آبگیری سد چمشیر در ماه‌های اخیر علی سلاجقه – رییس سازمان حفاظت محیط زیست – اوایل آذرماه گفت که تا وزارت نیرو نتایجش را درباره آبگیری سد چمشیر ندهد، نمی‌توانیم پاسخ دهیم . او پس از گذشت حدود یک ماه یعنی در پایان آذرماه دوباره گفته است که ما قبلاً هم اعلام کردیم که اجازه گتوند دوم را نمی‌دهیم و مواضع ما همین است تا راستی‌آزمایی انجام شود. کارشناسان ما و وزارت نیرو مشغول کارهای میدانی هستند و بعد از مشخص شدن نتایج آن اعلام موضع می‌کنیم و هیچگونه آبگیری فعلاً انجام نمی‌شود.
این در حالیست که اکنون سد چمشیر در آستانه آبگیری است. این خبر با وجود اینکه هنوز وزارت نیرو نظر نهایی خود را اعلام نکرده است به گوش می‌رسد.
آنچه تاکنون درخصوص احداث و آبگیری این سد از کارشناسان محیط زیست شنیده‌ایم، خساراتی است که بر منطقه تحمیل می‌شود. هدف از احداث این سد، آب‌دهی به اراضی کشاورزی در پایین‌دست استان کهگیلویه همچنین بوشهر و تامین آب شرب برای مردم این مناطق بوده است اما به نظر می‌رسد این استان‌ها عملا هیچ منفعتی از سد ندارند. مضاف بر اینکه احتمال دارد سرزمینشان نیز تخریب شود. به گفته درویش مردم محلی و عشایر از این آبگیری ناراحت، نگران و ناراضی هستند چراکه به آن‌ها گفته شده که باید منطقه را ترک کنند ولی جایی را برای رفتن ندارند. هیچ پول و مرتع معوضی نیز به آن‌ها داده نشده است و نمی‌دانند چه باید کنند؟ همچنین قول احداث دهکده گردشگری در منطقه را داده‌اند که بعید است انجام شود چراکه برای بسیاری از سدهایی که ساخته شده نیز این قول داده شد اما اکنون از 650 سدی که به بهره‌برداری رسیده حتی یک درصد از آن‌ها هم دهکده گردشگری ندارند که ما به فکر تحقق این وعده باشیم.
