تقریبا همزمان با این سفر وزیر خارجه دولت ابراهیم رئیسی در آخرین نشست خبری خود در سال جاری، از جمله به چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اشاره کرد.
مذاکرات احیای برجام که آمریکا به طور غیرمستقیم با آن مشارکت دارد از فروردین سال گذشته در وین آغاز و از اواخر تابستان امسال متوقف شد.
خوش‌بینی امیرعبدالهیان و پیام‌های تکذیب شده
حسین امیرعبدالهییان که در ماه‌های گذشته بارها از در دسترس بودن توافق بر سر احیای برجام سخن گفته بار دیگر در جمع خبرنگاران گفت: «در شرایطی که باهم صحبت می‌کنیم ابتکاری روی میز است که من امیدوار هستم در هفته‌های آینده بتوانیم اخبار نهایی آن را به استحضار ملت ایران برسانیم»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
وزیر خارجه حدود یک ماه پیش هم ادعا کرده بود که آمریکا از طریق فواد حسین، همتای عراقی او پیام داده که “طرف آمریکایی برای جمع‌بندی توافق آمادگی دارد”.
مقام‌های آمریکایی ارسال چنین پیامی که قبلا نیز مطرح شده را تکذیب کرده‌اند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در واکنش به سخنان امیرعبداللهیان گفته است، همه گزینه‌ها در قبال ایران روی میز است اما احیای برجام در میان آنها نیست.
پیام آمریکا درباره کشتار معترضان و حمایت از روسیه
با این حال مطابق شواهد، تبادل پیام میان ایران و آمریکا از طریق میانجی‌ها همواره در جریان بوده است. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ماه پیش گفته بود پیام واشنگتن به تهران این است: «شهروندان ما را آزاد کنید، تامین پهپاد برای روسیه را متوقف کنید و از کشتن مردم خود دست بردارید.»
سرکوب خشونت‌آمیز جنبش اعتراضی بی‌سابقه‌ای که از اواخر شهریور آغاز شده و حمایت تسلیحاتی از روسیه در جنگ تجاوزکارانه علیه اوکراین از مسائلی هستند که از موانع جدی توافق بر سر احیای برجام به شمار می‌رود.
یکی دیگر از موانع ادامه اختلاف‌ها میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که با انعطاف جمهوری اسلامی از ماه گذشته مذاکراتی برای حل و فصل آنها آغاز شده اما هنوز به نتیجه نرسیده است.
تکرار مکرر “امید و آمادگی” ایران برای احیای برجام
حسین امیرعبداللهیان در نشست خبری روز یک‌شنبه گفته “امید فراوانی” دارد که در سال آینده “گشایش‌های هر چه بیشتر” در زمینه احیای برجام رخ دهد.
وزیر خارجه دولت رئیسی می‌گوید امیدوار است “در نتیجه اقداماتی که در جریان است اما هنوز زمان بیان آن فرا نرسیده” سال آینده حامل اخباری بسیار امیدبخش و خوشحال‌کننده برای مردم ایران باشد.
او از ابتدای تابستان تا کنون بارها تکرار کرده که جمهوری اسلامی آماده دست‌یابی به یک “توافق خوب و پایدار” است. با تکرار مکرر چنین عبارت‌هایی به نظر می‌رسد غرب هنوز آماده احیای برجام نیست یا پیش‌شرط‌هایی دارد که تامین نشده‌اند.
ابراز خوش‌بینی‌های امیرعبداللهیان در حالی تکرار می‌شود که از مدتی پیش زمزمه‌هایی درباره کم‌رنگ شدن نقش وزارت خارجه در دیپلماسی جمهوری اسلامی به گوش می‌رسد و شواهدی این احتمال را تقویت می‌کند.
تکذیب حذف وزارت خارجه
از میانه اسفند ماه تا کنون علی شمخانی در مرکز سیاست خارجی جمهوری اسلامی مشغول نقش‌آفرینی است. او پس از امضای توافق از سرگیری روابط دیپلماتیک با عربستان زیر نظر چین به امارات متحده عربی رفت و اکنون در بغداد حضور دارد.
حسین امیرعبداللهیان روز جمعه در یک پیام توئیتری شایعه حذف وزارت خارجه از دیپلماسی خارجی را تکذیب کرد و مدعی شد، اقدام‌های شمخانی “در چارچوب نظام وزیر نظر رئیس جمهورست.”
خواست عربستان، مذاکره با شمخانی
با وجود این تکذیب و ادامه میدان‌داری شمخانی در مذاکره با کشورهای عربی منطقه روزنامه ایران، ارگان مطبوعاتی دولت در ویدئویی که در وب‌سایت خود منتشر کرد علت سپردن مذاکرات منطقه‌ای به دبیر شورای عالی امنیت ملی را “همه‌جانبه بودن” این مذاکرات عنوان کرد.
به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، سپهر خلجی، رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت روز پنج‌شنبه مدعی شد شمخانی “به عنوان نماینده رئیس جمهوری و با همراهی دستگاه دیپلماسی” برای توافق با عربستان به پکن رفته بود.
امیرعبداللهیان از علت نقش‌آفرینی شمخانی در ارتباط با عربستان روایت دیگری دارد و می‌گوید “به دلیل پیشنهاد طرف سعودی ما پذیرفتیم که یک دوره پایانی مذاکرات در سطح بالای امنیتی انجام شود”.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
او در نشست خبری روز یک‌شنبه گفت پیشنهاد ایران این بود که “مدیران کل سیاسی وزارتخانه‌های امور خارجه دو کشور ایران و عربستان” گفت‌وگوهایی را در پکن انجام دهند اما ریاض خواستار “مذاکره سطح بالای امنیتی” بود که میان شمخانی و همتای عربستانی او انجام شد.
وزارت خارجه، مجری سیاست خارجی
علی شمخانی غیر از دبیری شورای عالی امنیت ملی نماینده رهبر جمهوری اسلامی در این شورا است. احتمال می‌رود که کشورهای منطقه به همین دلیل مذاکره با او را به عنوان “نماینده رهبری” به مذاکره با مقام‌های دولت رئیسی ترجیح بدهند.
خامنه‌ای زمانی در واکنش به یکگفت‌وگوی جنجالی محمد جواد ظریف، وزیر خارجه پیشین به او تذکر داده بود که وزارت خارجه در تعیین سیاست‌ها “مشارکت دارد اما تصمیم‌گیر نیست، بلکه مجری است”.
به گفته خامنه‌ای، سیاست خارجی جمهوری اسلامی در “مجامع بالادستی” و شورای عالی امنیت ملی تعیین می‌شود. این سیاست‌ها در نهایت توسط خود او باید تائید شوند و به همین دلیل شمخانی به عنوان طرف مذاکره در جایگاهی فراتر از دولت قرار دارد.
