تنها پس از دو پاره شدن آلمان، نمايشگاه جهانی كتاب فرانكفورت از اهميت بيشتری برخوردار شد.
در حالی كه در نمايشگاه فرانكفورت تأكيد بيشتر بر غرفه‌داران و برگزاركنندگان و جنبه‌های بازاریابی صنعت كتاب است، مي‌شود نمايشگاه لايپزيگ را ميهمان‌محور ناميد به اين معنی كه در اينجا بازدیدكنندگان نقش نخست را ايفا می‌كنند.
در چهار روز گذشته سراسر شهر لايپزيگ شاهد برگزاری كتابخواني‌ها و ميزگردها و نشست‌های هنری بود و به ديداركنندگان فرصت كافی داده شد تا با نويسندگان، مترجمان و پژوهشگران و دست اندركاران كتاب آشنا شوند و مستقيما با آنها به گفتگو بنشينند.
نمايشگاه لايپزيگ با ۱۱۲۰۰۰ متر مربع فضای سرپوشيده و ۷۰۰۰۰ متر مربع فضای باز بزرگترين “خانه شيشه‌ای” اروپا را كه محل برگزاری نمايشگاه است در خود جای داده كه نماد شفافيت به شمار مي‌آيد.
ميهمان افتخاری
ميهمان ويژه امسال كشور اتريش بود كه با بيش از ۱۰۰ نمايشگر كتاب و چندين نمايشگر رشته های هنری ديگر شركت كرد. ويژگی برجسته در اين بخش شركت فعال نويسندگان جوان و كم‌شناخته مانند سوفيا آندروخويچ با كتابی درباره تاريخ اوكراين و آندريا فاگِرهولم با رمان اجتماعی “چه كسی بامبی را كشت” در كنار نويسندگان سرشناسی چون اِلفريده يِلينِك (برنده جايزه ادبی نوبل)، اورزولا پوسنانسكی و آرنو گايگِر بود.
نويسندگان جوان به اين ترتيب فرصت يافتند آثار ادبی و فرهنگی خود را در سطح و معيار جهانی بشناسانند.
بيش از ۲۰۰ نويسنده و پژوهنده و صد نمايشگر در محل نمايشگاه و سراسر شهر لايپزيگ در كنار معرفی تازه های آثار نوشتاری، آثار موسيقايی، نقاشی و ديگر رشته‌های هنری خود را ارائه دادند و با ديداركنندگان نمايشگاه به گفتگو نشستند.
يكی از سرپرستان غرفه بزرگ اتريش كاتيا گاسِر در تالار شماره چهار نمايشگاه كه به انتشاراتی‌های بين‌المللی اختصاص داشت به دويچه وله فارسی گفت: «ما يك كشور كوچك هستيم، پس بايد صدايمان را خيلی بالا ببريم. اتريش با شعار “بيشتر از ما” در نمايشگاه شركت كرده تا بگويد “ما تنها صدای ادبيات جهان نيستيم، بلكه رساننده فريادهای ادبی و اجتماعی همه جهانيم.»
در بخش ورودی غرفه بزرگ اتريش، برای فراخواندن و تشويق مردم به ديدار از نمايشگران اتريشي، يك دستگاه “اتومات شعر” نصب شده بود كه ديداركننده با انداختن ۵۰ سِنت در دستگاه، تازه‌ترين سروده يكی از نويسندگان حاضر در نمايشگاه را دريافت می‌كرد كه هنوز چاپ يا خوانده نشده است.
جايزه‌های ادبی
نمايشگاه لايپزيگ از ديرباز محل و مشوق اعطای جايزه‌های ادبی نه تنها به نويسندگان، بلکه فرهنگ‌سازان آلمانی بوده است. امسال هم چندين جايزه ادبی و فرهنگی در طول برگزاری نمايشگاه اعطا شد.
ماريا استپانوا نويسنده روس كه به خاطر اعتراض به جنگ اوكراين از پارسال در برلين در تبعيد زندگی مي‌كند، برای جُنگ شعر “دختران بي‌پوشاك” جايزه “تفاهم اروپا” را برد:
“در اين كتاب آواها و واژه های يخزده‌ای را مي‌خوانيد
كه آرام آرام آب می‌شوند
كه با بازگويی بيشتر می‌شوند
و با ترجمه و ترجمان رنگ می‌گيرند.
تا كه سرما اندكی كم می‌شود
واژه‌ها آرام شبنم می‌دهند”.
برنده جايزه ويژه نمايشگاه كتاب لايپزيگ اما دينچِر گوچوتِر نويسنده تركت‌بار ۴۴ ساله بود كه با رمان “افسانه آلمان به روايت ما” در انتشاراتی خود او “اِليف” از چاپ درآمده است.
گوچوتِر در سخنانش در مرسام اعطای جايزه گفت: «از رانندگی كاميون اين‌قدر پول در می‌آيد كه به يك خوراك ماكارونی و وقت برای نوشتن برسد.»
داستان او قصه همه كسانی است كه از پشت كوه‌هايی در خاورزمين برای كار و زندگی بهتر به آلمان و كشورهای ديگر اروپايی مهاجرت می‌كنند و با سختی‌های غيرمنتظره رو به رو می‌شوند.
ايرانی‌تباران به جای غرفه ايران
دست اندركاران نمايشگاه در همبستگی با آزاديخواهان ايرانی، نه تنها از ورود وابستگان رژيم اسلامی ايران به نمايشگاه جلوگيری كردند بلكه عذر “انجمن اسلامی هامبورگ” را هم به دليل پشتيبانی از حكومت ايران خواستند.
به جای آن در تالار شماره چهار نمايشگاه در بخش ميزگردها به نام “جامعه باز” چند ميزگرد و كتابخوانی در رابطه با مبارزات و اعتراضات اخير در ايران و حضور نويسندگان ايرانی‌تبار برگزار شد.
گيلدا صاحبی كه كتاب تازه‌اش “شمشير ما عشق است” با استقبال شايانی رو به رو شده، درباره رويدادهای اخير ايران با ديداركنندگان گفتگو كرد و با اشاره به كتابش بر جنايات اخير رژيم عليه مردم بی‌سلاح و نبرد بی‌مانند زنان ايرانی برای آزادی انگشت گذاشت.
در ميزگردی كه با شركت او از سوی سرپرست انجمن سراسری نويسندگان آلمان در سنديكای وِردی برگزار شد، نويسنده سرشناس ايرانی‌تبار كتاب‌های كودكان و نوجوانان، ايزابل عابدی چگونگی بيان جهان پيچيده و پرتلاطم را برای كودكان و نوجوانان شرح داد.
عابدی گفت: «مسأله اين نيست كه آيا بايد از جنايت‌ها برای كودكان گفت يا نه. مسأله اين است كه چگونه بايد اينها را بيان كرد.»
در ميزگرد ديگری از سوی بخش “جامعه باز”، نوا ابراهيمی رمان‌نويس مطرح جوان ايرانی‌تبار كه در اتريش زندگی و كار مي‌كند، درباره نوشته خود در جُنگ تازه چاپ “متفاوت بمانيم: نامه‌های اميدبخش در روزگار سخت” سخن گفت كه به زندگی مهاجران و چندمليتی‌ها در اروپا می‌پردازد: «در واكنش به ترانه “من در اينجا زاده‌ام، زاده‌ام كه زاده‌ام” مي‌خوانديم: “من در اينجا نزاده‌ام، نزاده‌ام كه نزاده‌ام!”.
سخن پايانی
نمايشگاه كتاب لايپزيگ نشان داد كه هنوز بسياری كتاب و خواندنی‌ها را به پيامك‌ها و فيلم‌های كوتاه شبكه‌های اجتماعی ترجيح می‌دهند.
تالار شماره يك نمايشگاه، ويژه فروشنده‌ها از هرگونه به ويژه لباس‌های مبدل و عروسك‌ها و اسباب‌بازی‌ها برای كودكان و نوجوانان بود.
در تالار شماره دو بيشتر ناشران شرق آلمان گرد هم آمده بودند. “نشر كاتاپولت” (منجنيق) به كتاب‌های برانگيزاننده اختصاص داشت. از جمله تازه‌های آنها برای نمايشگاه “آشپزی برای روده سالم” بود كه طنز و آشپزی را يكجا جمع كرده است.
تالار شماره سه ويژه نوجوانان و كودكان بود و در تالار شماره چهار ناشران غيرآلمانی‌زبان گرد هم آمده بودند.
آخرين تالار نمايشگاه يعنی شماره پنج به كتاب‌های نامتعارف و ناكتاب‌های متعارف اختصاص داشت. در اينجا آثار تحريك‌گر حتی آنارشيستی معرفی می‌شدند و در كنار آن نوشتارهای ديجيتال.
يكی از غرفه‌های برجسته اين تالار، ويژه “كتابخانه ديجيتال آلمان” بود كه در واقع وِبسايت رايگانی برای همگانی است كه می‌خواهند مطالب تاريخی را از صوتی و ويدئويی گرفته تا نوشتاری، دانلود كنند.
نمايشگاه لايپزيگ در روز يكشنبه ۳۰ آوريل ۲۰۲۳ درهای خود را بست اما ديداركنندگان تا پاسی از شب شاهد كتابخوانی نويسندگان در سراسر شهر بودند. ميهمان ويژه سال آينده اين نمايشگاه كشور هلند خواهد بود.
