عملیات بخشی از مأموریت مشترک دو سازمان مخفی و اطلاعاتی سیا (آمریکا) و ام‌آی۶ (بریتانیا) بود که در ابتدا با نام رمز “عملیات چکمه” شناخته شد اما سپس به “آژاکس” تغییر نام داد.
برخی جریان‌های سیاسی این عملیات را یک “کودتا” می‌دانند و برخی دیگر که هوادار سلطنت هستند آن را “قیام ملی” می‌خوانند و معتقدند، برکناری نخست‌وزیر بخشی از اختیارات شاه بوده است.
بیشتر بخوانید: دموکراسی به سرقت رفته؛ نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد
ایالات متحده آمریکا ۱۰ سال پیش با انتشار اسناد محرمانه، اطلاعاتی در مورد نقش خود در سرنگونی محمد مصدق را فاش کرد. این اسناد نشان می‌داد که بریتانیا در این عملیات مشارکت فعال داشته است.
در حالی که آمریکا بیشتر نگران این واقعیت بود که مصدق یک سوسیالیست مصمم است، بریتانیا از ملی شدن شرکت نفت انگلیس در ایران نگرانی داشت.
این اظهارات دیوید اوئن در هفتادمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بیان می‌شوند. او به گاردین گفت: «دلایل خوبی برای اذعان به نقش بریتانیا به همراه ایالات متحده در سال ۱۹۵۳ در براندازی تحولات دموکراتیک وجود دارد.»
اوئن از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۹ وزیر خارجه بریتانیا بود. در آخرین سال وزارت اوئن حکومت پادشاهی محمدرضا پهلوی سرنگون و به تأسیس جمهوری اسلامی ایران انجامید.
بسیاری از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران رویداد ۲۸ مرداد و عملیات مخفی آمریکا و بریتانیا را یک “کودتا” و مرگ دموکراسی در ایران ارزیابی می‌کنند که به انقلاب ۵۷ و قدرت‌گیری اسلام‌گرایان منجر شده است.
وزیر خارجه پیشین بریتانیا در مورد ناآرامی‌های آخرین ماه‌های حکومت پهلوی به گاردین می‌گوید: «من برای شاه روشن کردم که شکل حکومت او باید راه را برای اصلاحات دموکراتیک باز کند، اما ای کاش از بیماری جدی او اطلاع داشتم و می‌توانستم او را خیلی زودتر در سال ۱۹۷۸ تحت فشار قرار دهم تا برای معالجه در سوئیس بماند و اجازه دهد تا یک حکومت دموکراتیک‌تر در ایران سر کار آید.»
بیشتر بخوانید: هفتاد سالگی سی‌آی‌ای، آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA)
مادلین آلبرایت، نخستین زن در مقام وزیر خارجه آمریکا ۳۴ سال پیش اعتراف کرد که آمریکا در سال ۱۹۵۳ در سرنگونی نخست‌وزیر ملی ایران، نقش چشمگیری داشت. او گفت: «دولت آیزنهاور به دلائل راهبردی، اقداماتش را موجه می‌دانست اما کودتا، برای توسعه سیاسی در ایران، به روشنی یک پسگرد بود.»
خانم آلبرایت اولین مقام رسمی آمریکایی بود که ۲۶ اسفند ۱۳۷۸ به نقش ایالات متحده در سقوط دولت دکتر محمد مصدق اذعان کرد: «در سال ۱۹۵۳، آمریکا نقش بارزی در سرنگونی نخست‌وزیر مردمی ایران، یعنی دکتر محمد مصدق داشت. دولت آیزنهاور در آن زمان چنین می‌پنداشت که اعمالش به دلایل استراتژیک موجه است. اما این کودتا، آشکارا به تحول سیاسی ایران ضربه وارد کرد و اکنون می‌توان به سادگی دریافت که چرا بسیاری از ایرانیان از این دخالت آمریکا در امور داخلی‌شان خشمگین هستند.»
بیشتر بخوانید: تایید رسمی نقش سیا در هدایت کودتای ۲۸ مرداد، پس از شصت سال
این اظهارات آلبرایت بازتاب گسترده‌ای در محافل سیاسی و رسانه‌ای یافت. او نخستین سیاستمدار ارشد دستگاه دیپلماسی آمریکا بود که به طور رسمی به نقش ایالات متحده در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران اذعان کرد اما حاضر به عذرخواهی رسمی نشد.
مادلین آلبرایت یکی از چهره‌های اصلی دیپلماسی دولت بیل کلینتون، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا بود که ابتدا به عنوان سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد خدمت کرد و در دور دوم ریاست‌جمهوری کلینتون تصدی وزارت خارجه آمریکا را برعهده گرفت.
