بریکس به عنوان یک اتحادیه کشورهای نوظهور و رو به صنعتی شدن، از سوی پنج کشور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی با هدف گسترش همکاری‌های اقتصادی بنیانگذاری شد. حال، بریکس می‌خواهد خود را گسترش دهد و اعضای جدید بپذیرد که نام “بریکس پلاس” بر آن نهاده‌اند. بیش از ۲۰ کشور از جمله ایران خود را کاندیدای عضویت کرده‌اند و سران آن هم‌اکنون در ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی حضور دارند.
در نخستین روز این نشست، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی و میزبان، و همچنین نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در کلانشهر اقتصادی ژوهانسبورگ با یکدیگر دیدار کردند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای این نشست یک پیام ویدئویی ارسال کرد. حضور او در آفریقای جنوبی می‌توانست به دلیل صدور حکم بازداشت از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه به دستگیری او بینجامد. سرگئی لاورف، وزیر خارجه روسیه در این نشست حضور یافته و کشورش را نمایندگی می‌کند.
پوتین در اظهارات ویدئویی خود از این نشست به عنوان فرصتی استفاده کرد تا بار دیگر خاتمه قرارداد غلات با اوکراین را با انتقاد شدید از غرب و کی‌یف توجیه کند. برای او، این نشست بیش از هر چیز به مثابه فرصتی بود تا روسیه نشان دهد که در سطح جهانی، هنوز متحدانی دارد.
بیشتر بخوانید: نشست سران بریکس؛ در راه تبدیل به مجمعی برای تقابل با غرب؟
شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، بیانیه‌ای را به وزیر بازرگانی خود، وانگ ونتائو، داده بود تا قرائت کند. در این بیانیه آمده است: «کشوری وجود دارد که می‌خواهد هژمونی خود را حفظ کند و برای فلج کردن کشورهای نوظهور و در حال توسعه دست به هر کاری زده است.» این بیانیه بدون نام بردن از ایالات متحده آمریکا افزود: «کشورهایی که به سرعت توسعه می‌یابند، توسط آنها مهار می‌شوند.»
لولا: جنوب جهانی باید بهتر سازماندهی شود
با این حال، لولا دا سیلوا، رئیس جمهور برزیل تاکید کرد که گروه بریکس علیه دیگران نیست. او در پلتفرم X (توییتر سابق) نوشت که مسئله بیشتر بر سر سازماندهی بهتر جنوب جهانی است و افزود: «بریکس قطب مخالف گروه ۷، گروه ۲۰ یا هر کس دیگری نیست.»
رئیس‌جمهور برزیل تأکید کرد: «ما می‌خواهیم خود را در مقام جنوب جهانی سازماندهی کنیم. ما در بحث جهانی مهم هستیم و در موقعیتی برابر با اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا بر سر میز مذاکره می‌نشینیم.»
بیشتر بخوانید: وزیر خارجه هند در نشست بریکس: نظم جهانی در حال تحول است
رئیس جمهور آفریقای جنوبی، رامافوسا نیز خواستار “اصلاح بنیادین نهادهای مالی جهانی” شد و افزود که این نهادها باید بتوانند با چابکی بیشتر به چالش‌های کشورهای در حال توسعه واکنش نشان دهند. کشورهای بریکس متعهد به تجارت جهانی عادلانه‌تر هستند.
پرسش‌ها و ابهام‌ها درباره “بریکس پلاس”
یکی از محورهای مهم نشست سران بریکس، گسترش برنامه‌ریزی شده گروه پنج‌گانه است. این گروه می‌خواهد به “بریکس پلاس” تبدیل شود و با اعضای جدید، تعادلی در برابر سلطه ژئوپلیتیک و اقتصادی غرب ایجاد کند. کشورهای عضو هنوز باید در مورد معیارهای پذیرش نامزدها به توافق برسند. همچنین هنوز مشخص نیست که چه زمانی کشورهای دیگر می‌توانند به بریکس بپیوندند.
به گفته خانم نالِدی پاندور، وزیر خارجه آفریقای جنوبی، حدود ۴۰ کشور تمایل کم و بیش الزام‌آور برای عضویت در بریکس ابراز کرده‌اند که درخواست ۲۳ مورد از آنها به طور مشخص ارائه شده است؛ از جمله آرژانتین، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، الجزایر، مصر، ایران و بنگلادش.
بیشتر بخوانید: عضویت ایران در “بریکس”؛ موضوع تماس تلفنی رئیسی و پوتین
پنج کشور عضو بریکس مواضع متفاوتی در مورد جنگ تجاوزکارانه روسیه در اوکراین دارند. فقط چین از پوتین به طور کامل حمایت می‌کند و نمی‌خواهد حمله روسیه به اوکراین را محکوم کند. برزیل، هند و آفریقای جنوبی بی‌طرف‌تر هستند. سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی ابتکار صلح آفریقا برای پایان دادن به جنگ در اوکراین را رهبری می‌کند، اما تلاش‌های اخیر او هیچ موفقیت قابل مشاهده‌ای نداشته‌اند.
گسترش بریکس؛ موافقت چین، بدبینی هند
چین همچنین به عنوان یک نیروی محرکه در پس گسترش بریکس تلقی می‌شود. به گفته کارشناسان، چین می‌خواهد از “بریکس پلاس” به عنوان تریبونی برای فعالیت سیاسی علیه آمریکا استفاده کند و خود را به عنوان کانون نظم جهانی نشان دهد. برزیل نیز خواهان پیوستن سایر کشورها است و رئیس‌جمهور این کشور به ویژه بر عضویت آرژانتین تأکید دارد.
اما از سوی دیگر، هند دیدگاه نسبتاً انتقادی نسبت به “بریکس پلاس” دارد. هند نگران است که با حضور احتمالی چندین کشور طرفدار چین، نفوذ خود در این گروه را از دست بدهد.
کارشناسان چه می‌گویند؟
جکی سیلیرز، بنیانگذار اندیشکده آفریقای‌جنوبی “موسسه مطالعات امنیتی” در پرتوریا، معتقد است که بریکس قدرت تصمیم‌گیری محدودی دارد. او به خبرگزاری فرانسه گفت که در درازمدت، رقابت اجتناب‌ناپذیر چین و هند به احتمال بزرگترین چالش پیش روی این نهاد خواهد بود.
زانه دانگور، معاون وزیر خارجه آفریقای جنوبی هشدار داده است که گسترش بریکس می‌تواند مانند دوران جنگ سرد منجر به تقسیم فزاینده جهان شود: «اگر ما سیاست مناطق نفوذ را جا بیندازیم، آنگاه توسعه و صلح باید بهای آن را بپردازند.» او افزود، بحران اوکراین نشان داد که گسترش یک اتحاد تا چه اندازه می‌تواند خطرناک باشد.
انورادها چنوی، پژوهشگر علوم سیاسی هندی از دانشگاه جهانی جیندال در سونیپات تاکید کرد که یک رابطه بدون مشکل بین پنج کشور امکان‌پذیر نیست. او به شبکه تلویزیونی سی‌بی‌سی کانادا گفت، اگرچه ایده‌های استراتژیک متفاوتی وجود دارد، اما وجوه اشتراک نیز دیده می‌شود؛ اهدافی مانند تلاش برای شکستن برتری دلار آمریکا در بازارهای جهانی.
آخیل رامش، مدیر اجرایی “فوروم اقیانوس آرام” در هاوایی در مجله آمریکایی نیوزویک هشدار داد که ایالات متحده در جنوب جهانی از روسیه، هند و چین عقب است.
بیشتر بخوانید: رئیس جمهور برزیل در چین؛ گام دیگری در شکل‌دهی به قطب‌بندی‌های جهانی؟
رامش می‌گوید، رویکرد ایالات متحده همچنان در استفاده از کشورهای جنوب جهانی به عنوان مهره‌ای در درگیری‌های خود با چین یا روسیه خلاصه می‌شود. قابل درک است که این رویکرد به آمریکا کمکی نکرده تا دوستانی به دست آورد.
آنا ساگی‌یرو گارسیا، کارشناس علوم سیاسی و هماهنگ‌کننده مرکز سیاست‌گذاری بریکس در ریودوژانیرو، گفت که این بلوک کشورها از یک گروه عمدتاً اقتصادی به یک گروه ژئوپلیتیکی تغییر کرده و این روند با تیرگی روابط میان چین و آمریکا و جنگ روسیه در اوکراین تسریع شده است.
این اتحادیه کشورها نخست با نام “بریک” در سال ۲۰۰۹ با چهار عضو برزیل، روسیه، هند و چین تأسیس شد و یک سال بعد آفریقای جنوبی به عنوان چرخ پنجم واگن به آن پیوست که نام “بریکس” را به خود گرفت.
بریکس اختصار پنج حرف اول پنج کشور پایه‌گذار است؛ کشورهای بریکس حتی پیش از توسعه آن به پنج کشور ۴۲ درصد از جمعیت جهان (حدود ۳.۲میلیارد نفر) و ۲۷درصد از درآمد سرانه جهانی را تشکیل می‌دادند.
