هفته گذشته ایران و آمریکا هر یک پنج زندانی را به طور متقابل با میانجیگری قطر آزاد کردند. علاوه بر این آمریکا ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های خارجی ایران را که به دلیل تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی مسدود شده بود، آزاد کرد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در این رابطه گفت، شهروندان بی‌گناه آمریکایی از “بازداشت بی‌رحمانه” در ایران نجات یافته‌اند.
محمد مرندی، مشاور دولت ایران هم در ایکس (توئیتر سابق) نوشت، تهران برنده این معامله است، زیرا ایالات متحده می‌بایستی پول ایران را آزاد می‌کرده است.
بیشتر بخوانید: انریکه مورا: احیای برجام راه‌حل مشکل هسته‌ای ایران است
توماس زایبرت معتقد است ک به‌رغم این طعنه‌ها، ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها آماده‌اند تا بر موفقیت مذاکرات مبادله زندانیان تکیه کنند و آن را گسترش دهند. او به نقل از فرهنگ جهانپور، کارشناس مسائل ایران در بریتانیا نوشته است، این مبادله “گامی کوچک اما مثبت در روابط تلخ” میان دو کشور است. احیای مذاکرات هسته‌ای را می‌توان یک پیشرفت دیگر دانست، هر چند که بازگشت کامل به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به “برجام” بعید به نظر برسد.
این توافق در آن زمان ایران را موظف می‌کرد که غنی‌سازی اورانیوم را به کمتر از چهار درصد محدود کند تا ساخت بمب هسته‌ای ایران را غیرممکن سازد. در مقابل، غرب وعده کاهش تحریم‌ها را داد. ایالات متحده در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد و پس از آن تهران غنی‌سازی خود را تا ۸۴ درصد افزایش داد که تقریباً به سطح تسلیحاتی رسید. حال جو بایدن، جانشین ترامپ به دنبال توافق هسته‌ای جدیدی است که می‌تواند برای ایران کاهش تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی را به همراه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: “مذاکرات قطر با ایران و آمریکا” در مورد برنامه اتمی و پهپاد
گمانه‌زنی در باره تاثیر تماس‌های غیررسمی
هنری روم، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده انستیتوی واشنگتن بر این نطر است که به زودی مذاکرات جدیدی می‌تواند انجام شود. او در مقاله‌ای تحلیلی برای این موسسه نوشت، انتظار می‌رود پاییز امسال مذاکراتی صورت گیرد. از منظر آمریکا، این مسئله اهمیت داشته که پیش از تلاشی تازه برای مذاکرات هسته‌ای، “مانع گروگان‌ها” با تبادل زندانیان حل شود.
هم‌اکنون نیز در پی تماس‌های غیررسمی میان ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها با میانجیگری عمان در ماه‌های اخیر، نوعی توافق ناگفته وجود دارد. پیشرفت‌هایی نیز قابل مشاهده است: ایالات متحده برای مدتی از سخت‌گیری برای اعمال تحریم‌ها علیه نفت ایران خودداری کرده و دسترسی ایرانیان به دارایی‌های عراق را تسهیل کرده است. تهران نیز غنی‌سازی اورانیوم را محدود کرده و حملات شبه‌نظامیان تحت کنترل جمهوری اسلامی به نیروهای آمریکایی در خاورمیانه کاهش یافته است.
بیشتر بخوانید: نتانیاهو: مخالف هر گونه توافق موقت هسته‌ای با ایران هستیم
به اعتقاد زایبرت، یک توافق جدید می‌تواند به این محدود باشد که همین تفاهم نسبتا کوچک تدوین و تثبیت شود. توافق‌های فراتر از این، مانند کنترل‌های شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تأسیسات هسته‌ای ایران، بعید به نظر می‌رسد، به ویژه که ایران نگران بازگشت ترامپ به کاخ سفید و در نتیجه اعمال تحریم‌های جدید است.
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران تاکید کرده که آمریکا به ایران مدیون است و باید وفاداری خود به این توافق و “حسن نیت” خود در قبال ایران را ثابت کند.
در غرب اما همچنان این پرسش وجود دارد که جمهوری اسلامی برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای تا چه اندازه جدی است. دولت رئیسی اخیرا اجازه دسترسی برخی از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات هسته‌ای ایران را نداد. رئیسی گفت، تهران می‌خواهد تنها به بازرسان “معتمد” اجازه ورود به کشور بدهد. مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این حق را برای ایران قائل است که ناظران منفرد آژانس هسته‌ای را نپذیرد.
بیشتر بخوانید: بیشتر بخوانید: مجموعه مطالب درباره مذاکرات هسته‌ای و برجام
از نظر تحلیل‌گر آلمانی، ریشه‌های دشمنی ایران و آمریکا، از جمله تهدید جمهوری اسلامی برای نابودی اسرائیل، همچنان باقی خواهند ماند. ایران همچنین تمایلی برای پایان دادن به “دیپلماسی گروگان‌گیری” خود نشان نمی‌دهد، که در آن از زندانیان خارجی به عنوان ابزار چانه‌زنی استفاده می‌شود. بلینکن از شهروندان آمریکایی خواسته است به ایران سفر نکنند.
خواست بستگان زندانیان دوتابعیتی
تبادل زندانیان اخیر منجر به آزادی همه زندانیان غربی در ایران نشد. چندین شهروند آلمانی همچنان در ایران در بازداشت به سر می‌برند. غزاله شارمهد، دختر جمشید شارمهد (شهروند آلمانی-ایرانی) که به اعدام محکوم شده است، دولت آمریکا را به رها کردن برخی از زندانیان متهم کرد. جمشید شارمهد قبل از آن‌که در سال ۲۰۲۰ توسط نیروهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی در دبی ربوده و به تهران منتقل شود، در آمریکا زندگی می‌کرد.
بیشتر بخوانید: بورل در دیدار با امیرعبداللهیان خواهان آزادی زندانیان اروپایی شد
غزاله شارمهد و دیگر بستگان زندانیان غربی در ایران مدت‌هاست که خواستار آن هستند، کشورهای غربی در گفت‌وگو با تهران درباره آزادی زندانیان، با یکدیگر همکاری کنند و اجازه ندهند خود دچار تفرقه شوند.
هنری روم، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده انستیتوی واشنگتن هم پیشنهاد می‌کند که ایالات متحده با سایر کشورهای آسیب‌دیده برای مقابله با گروگان‌گیری توسط رژیم‌هایی مانند جمهوری اسلامی به توافق برسد. برای این منظور، می‌توان در مذاکرات درباره آزادی گروگان‌ها یا تهدید به اعمال تحریم‌ها یا دادن امتیاز به تهران، مواضع مشترکی اتخاذ کرد.
