ایرنا-
ایران به علت خشک بودن از بارندگی کمی برخوردار است بنابراین حفظ داشته‌ها در زمینه منابع آبی و محیط زیست اهمیت زیادی دارد،در این راستا پیش از انقلاب شورای عالی آبخیزداری در کشور شکل گرفته بود که عهده‌دار بحث‌های کلان بود، حال دوباره زمزمه ایجاد آن به گوش می‌رسد؛ کارشناسان معتقدند اگر با تغییر رویکرد همراه باشد مفید است غیر از آن فایده‌ای ندارد. ۲۸ مهر
در سالهای اخیر به محض بارندگی خبرهایی مبنی بر وقوع سیل در نقاط مختلف کشور به گوش می رسد، به نظر می رسد سیلاب ها در این سال ها نسبت به دهه های قبل بیشتر شده است، کارشناسان علت را از بین رفتن پوشش گیاهی در بالادست و کم شدن جنگل ها می دانند، چون زمانی که باران می بارد هر چند هم با شدت باشد؛ پوشش گیاهی مانند مانعی عمل می کند که سرعت جاری شدن آب به سمت پایین دست را کاهش می دهد؛ این کم شدن سرعت به آب فرصت نفوذ به خاک را می دهد که موجب آبدار شدن منابع آبی زیرزمینی و سیراب شدن گیاهان می شود؛ اما اکنون چون پوشش گیاهی از بین رفته دیگر آب هنگام سرازیر شدن مجالی برای نفوذ پیدا نمی کند و این باعث وقوع سیل، ویرانی و در نهایت هدررفت آب می شود.
بر این اساس حفاظت از منابع آب و خاک از اهمیت زیادی برخوردار است، البته این مساله در ایران قدمت زیادی دارد، قنوات، آب انبارها و سدهای تاریخی شاهدی بر این امر است، در سال ۱۹۲۱ در وزارت کشاورزی، ادارات بررسی های آب و خاک و حفظ منابع تشکیل شد، در سال ۱۹۹۷ کارشناسان فائو گزارشی را درباره فرسایش شدید خاک و لزوم حفاظت آب و خاک در ایران منتشر کردند که نتیجه آن ایجاد کمیته حفاظت خاک در سازمان جنگل ها در همان سال بود، در سال ۱۹۹۳ و با همکاری کارشناسان فائو عملیات نمونه حفاظت خاک در زیرحوضه سیراچال سد کرج اجرا شد، در سال ۱۹۰۰ و با ایجاد دفتر فنی خاک در وزارت منابع طبیعی، پنج ایستگاه حفاظت آب و خاک در استان های مختلف راه اندازی شد.
در سال ۱۹۱۱ نیز دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری در سازمان جنگل ها و مراتع کشور تاسیس و در همان سال ایجاد شورای عالی آبخیزداری به تصویب هیات وزیران رسید و نخستین شبکه پخش سیلاب هم در آن سال در ایستگاه تحقیقات مراتع نودهک قزوین ساخته شد، در دهه ۱۹۷۰ و با ارتقای تشکیلات آبخیزداری کشور از سطح یک دفتر به یک معاونت در وزارت جهاد سازندگی، فعالیت های آبخیزداری گسترش چشمگیری یافت، در سال ۱۹۱۱ نیز وظایف آبخیزداری به سازمان جنگل ها و مراتع کشور واگذار شد و عنوان این سازمان به سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری تغییر یافت. اینها نشان می دهد که رویکرد درستی در زمینه منابع طبیعی و محیط زیست در کشور شکل گرفته بود.
اما امروزه با وجود وقوع سیلاب های ویرانگر و فرسایش زیاد خاک به نظر می رسد طرح آبخیزداری که با هدف کنترل و گسترش سیلاب و جلوگیری از تخریب ناشی از سیل، افزایش پوشش گیاهی، بهبود کیفیت خاک و افزایش آب‌های زیرزمینی شکل گرفته بود، آنطور که باید موفق نبوده است، این در حالیست که بر اساس نقشه‌ها و مدل‌سازی‌های بین‌المللی سازمان توسعه عمران ملل متحد (UNDP)، ایران جزو کشورهایی است که به دلیل تغییر اقلیم و خشکسالی در سال ۲۰۲۵ با بحران شدید آب مواجه می‌شود و در سال ۲۰۴۰ به نهایت حد بحران شدید آب می‌رسد، در حالی که با عملیات آبخیزداری می‌توان بیش از ۹ تن در هکتار فرسایش و بیش از ۴ متر مکعب در سال رسوبات را کنترل کرد و پوشش گیاهی و علوفه‌ای را ۱۲۰ کیلوگرم در هر هکتار افزایش داد، بنابراین اجرای طرح هایی مانند آبخیزداری از اهمیت زیادی برخوردار است.
آمارها نشان می دهد باید در ۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشور طرح آبخیزداری اجرا شود، با این حساب باید سالانه حداقل ۱۰ میلیون هکتار آبخیزداری شود تا در مدت ۱۰ تا ۱۱ سال تمام این عرصه ها تحت پوشش این طرح قرار گیرند اما گویا اکنون سالانه چیزی حدود ۲ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری اجرا می شود در حالی که شرایط طبیعت به گونه ای است که به ما اجازه نمی دهد با این کندی کار را پیش ببریم.
آبخیزداری چیست؟
از جمله اقداماتی که در زمینه آبخیزداری انجام می‌شود، اقدامات در بالادست حوضه‌های آبخیز است، به عنوان مثال بانکت بندی یکی از شیوه‌های متداول آبخیزداری است که با حفر شیارها و کانال‌هایی به منظور کاهش شیب دامنه با اهدافی چون کنترل فرسایش، کنترل رواناب، افزایش رطوبت نسبی و ایجاد بستر رشد گیاه ایجاد می‌شود، بانکت ها کانال ها و پشته هایی هستند که در جهت مخالف شیب مراتع و بر روی خطوط منحنی تراز احداث می شود.
هر کدام از این بانکت‌ها باعث می شود جریان سطحی آب بعد از بارندگی در داخل چاله ها که به صورت پیوسته به هم وصل هستند و یک نوار روی دامنه تشکیل داده اند، جمع شود و در داخل زمین نفوذ کند، این بانکت ها باعث می شود میزان رواناب سطحی ما در سطح حوضه آبخیز کم و در مقابل میزان نفوذ آب در داخل خاک بیشتر شود؛ به این معنا که میزان تغذیه آب های زیرزمینی و زیرقشری بیشتر شود که خود به خود منجر به تقویت آب چشمه ها و قنوات و آب زیرزمینی خواهد شد.
زمانی که میزان رواناب سطحی کم شود، میزان سیل خیزی هم کم خواهد شد؛ یکی از معضلاتی که در زمینه اکوسیستم به وجود می آید انتقال رسوب از بالادست به پایین دست است، این رسوبات همیشه باکتری هایی چسبیده به خود به پایین دست منتقل می کنند که باعث کدر شدن آب می شود و کیفیت آب را کاهش می دهد. جریانی که گل آلود می شود برای خیلی از موارد غیرقابل استفاده خواهد شد، این رسوبات همچنین باعث ایجاد مشکل برای تاسیسات پایین دست حوضه آبخیز از جمله مزارع پرورش ماهی و آبزیان می شود. البته همین رسوبات از طریق کانال های آبی در حوضه آبخیز، پشت سدهای مخزنی جمع می‌شود که روی کارایی آن تاثیر منفی خواهد گذاشت.
