شگفتی مقامات جمهوری اسلامی از موضع روسیه در حالی است که گشایش کریدور زنگزور چهار سال پیش یکی از بندهای نه‌گانه توافق آتش‌بس میان باکو و ایروان با میانجی‌گری خود روسیه بود. از سوی دیگر روسیه موضع روشن و بدون “ابهامی” در حمایت از باز شدن کریدور زنگزور گرفته و به نظر می‌رسد که “روابط راهبردی” مسکو و تهران نیز بیشتر زاییده توهم مقامات جمهوری اسلامی باشد تا اعلام رسمی سیاست کرملین.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
مقامات جمهوری اسلامی طی چهار سال گذشته با بهانه‌های مختلف، از جمله “باز شدن پای ناتو به قفقاز، تغییر مرزهای سنتی، قطع دسترسی ایران به بازارهای روسیه از طریق خاک ارمنستان، ریسک‌های ژئوپولیتیک و امنیتی، زمینه‌سازی جمهوری آذربایجان برای اشغال خاک ارمنستان” و غیره، با این طرح مخالفت کرده‌اند، اما با منتفی شدن همه این بهانه‌ها، اکنون با صراحت بیشتری می‌گویند که کریدور زنگزور ایران را از منافع اقتصادی مشارکت در طرح‌های ترانزیتی منطقه محروم می‌کند.
نکته مهم‌تر اینکه، ایران مدعی بود با باز شدن این کریدور، پای ناتو به قفقاز باز خواهد شد؛ مخالفتی که اتفاقا باعث پیچیده‌تر شدن مذاکرات صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان شد و از دو سال پیش و با سرد شدن روابط مسکو و ایروان، هزاران نیروی نظامی اروپایی و آمریکایی، تحت عنوان نیروهای حافظ صلح در ارمنستان، درست در بیخ گوش ایران و روسیه مستقر شدند و حتی دو ماه پیش ارتش آمریکا مانور نظامی مشترکی با نظامیان ارمنستان در خاک این کشور برگزار کرد.
برخلاف روسیه که بارها نسبت به استقرار گسترده نیروهای نظامی کشورهای عضو ناتو در ارمنستان اعتراض کرده، جمهوری اسلامی ایران به هر دلیلی تاکنون نگرانی‌های خود از این موضوع را علنی نکرده است.
خیانت روسیه به ایران یا تهران به ایروان؟
با ادامه مخالفت جمهوری اسلامی با باز شدن کریدور زنگزور و امید ایروان به استفاده از این فرصت برای چانه‌زنی بیشتر با جمهوری آذربایجان برای رسیدن به توافق صلح، باکو و تهران سال گذشته به صورت ناگهانی قرارداد مشابهی برای احداث یک کریدور موازی با زنگزور در خاک ایران امضا کردند و فورا عملیات احداث آن را آغاز نمودند؛ موضوعی که با شگفتی دولتمردان ارمنستان مواجه شد و حتی نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، دی‌ماه سال گذشته و با راه‌اندازی اولین پل میان خاک جمهوری آذربایجان و ایران فورا اعلام کرد که این کشور آماده است چندین مسیر ترانزیتی از خاک خود را در اختیار جمهوری آذربایجان بگذارد.
بیشتر بخوانید: جدل با روسیه بر سر کریدور زنگزور؛ اعلام “خط قرمز ایران”
نکته اینجاست که کریدور زنگزور مسیر ارتباطی ساده‌ای میان جمهوری خودمختار نخجوان با خاک اجدادی‌اش جمهوری آذربایجان نیست، بلکه یک کریدور ترانزیتی بسیار مهم برای کوتاه کردن مسیر ترانزیت شرق-غرب (چین، آسیای میانه، قفقاز و ترکیه) است و باز شدن آن می‌تواند سالانه صدها میلیون دلار برای ارمنستان درآمد ایجاد کند.
جمهوری آذربایجان با ۲۵ میلیون تن ترانزیت بین‌المللی کالاهای خارجی، هم‌اکنون دو برابر ایران حجم ترانزیت دارد. نیمی از کالاهای ترانزیتی از خاک جمهوری آذربایجان از مسیر گرجستان راهی ترکیه می‌شود و نیمی دیگر مربوط به ترانزیت کالاهای ایرانی به روسیه و بالعکس است.
ایران سال گذشته با ۱۴ میلیون تن ترانزیت کالاهای خارجی، یک میلیارد دلار درآمد داشت و این موضوع نشان می‌دهد که ترانزیت تا چه میزان می‌تواند برای یک کشور درآمدزایی داشته باشد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
نکته اینجاست که جمهوری آذربایجان طی دو سال گذشته چندین بزرگراه جدید برای افزایش ترانزیت کالاهای خارجی افتتاح کرده و در نظر دارد حجم ترانزیت را تا سال ۲۰۳۰ به ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون تن برساند و بخش اعظم این رشد نیز از طریق ترانزیت زمینی و کامیون‌ها خواهد بود؛ موضوعی که اهمیت کریدور زنگزور و درآمد آن برای ارمنستان یا گزینه آلترناتیو آن در ایران را بیشتر برجسته می‌کند.
جمهوری اسلامی در واقع با بهانه‌تراشی و اعتراض، دست ارمنستان را از درآمدهای آتی ترانزیتی کوتاه کرد و از طرفی مذاکرات صلح میان باکو و ایروان را پیچیده‌تر کرد و باعث باز شدن پای نیروهای ناتو به خاک ارمنستان در بیخ گوش روسیه شد.
شگفتی ایران از حمایت روسیه از احیای کریدور زنگزور که تا قبل از فروپاشی شوروی، ذاتا مسیر اتصال نخجوان به آذربایجان بود، در حالی است که خود جمهوری اسلامی با توسل به انواع بهانه‌ها، جایگزین ارمنستان در ترانزیت کالاهای خارجی شد.
اهمیت زنگزور برای باکو
جمهوری آذربایجان به رغم باز شدن کریدور جدیدی از خاک ایران، کماکان بر گشایش زنگزور تاکید دارد، چرا که ایران یک کشور تحریمی است و در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی در پولشویی (اف‌ای‌تی‌اف) قرار داشته و با نقل و انتقالات مالی و اعتبار بیمه مشکل دارد.
از طرف دیگر مواضع تهاجمی جمهوری اسلامی و تهدیدهایش علیه همسایه‌ها، تکیه بر خاک این کشور برای ترانزیت کالا را با ریسک همراه می‌کند؛ کما اینکه پنج ماه پیش اولین قطار ترانزیتی کالاهای افغانستان به ترکیه، به محض ورود به خاک جمهوری اسلامی بدون ارائه هیچ دلیلی توقیف شد و هنوز هم مقامات جمهوری اسلامی بدون ارائه هیچ توضیحی قطار را همراه با بارش در توقیف نگاه داشته‌اند.
بیشتر بخوانید: خیز جمهوری آذربایجان برای توسعه انرژی‌های پاک
جمهوری آذربایجان همچنین می‌خواهد تا سال ۲۰۳۰ ترانزیت کالاهای خارجی را سه تا چهار برابر کند و عملا به غیر از خاک ایران، به کریدور زنگزور و حتی افزایش ظرفیت ترانزیت از گرجستان نیز نیاز خواهد داشت.
همچنین بخشی از کالاهای ترانزیتی مربوط به کشورهای اروپایی است که اصولا به خاطر قرار گرفتن جمهوری اسلامی در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف نمی‌توانند و نمی‌خواهند کالاهایشان از طریق خاک ایران ترانزیت شود.
در هر صورت، کریدور زنگزور در واقع مسیری برای ترانزیت کالاهای چینی به ترکیه و غرب یا بالعکس است و به غیر از روسیه صدای چین نیز دیر یا زود در رابطه با لزوم افتتاح این کریدور بلند خواهد شد.
ایران به خاطر تحریم‌ها و عدم توسعه زیرساخت‌های خود، از همه طرح‌های ترانزیتی منطقه کنار مانده است. عراق طرح ۱۷ میلیارد دلاری کریدور بندر فاو-ترکیه را آغاز کرده که جایگزین طرح کریدور شمال-جنوب از خاک ایران خواهد شد.
هند و عربستان سعودی نیز به همراه امارات متحده عربی پروژه عظیم ترانزیتی از هند تا خاورمیانه و اروپا را پی‌ریزی کرده‌اند که همراه با کریدور چین-آسیای میانه-قفقاز-ترکیه، عملا ایران را از مسیر ترانزیت شرق-غرب کنار گذاشته است.
نکته مهم‌تر اینکه، بر اساس برآورد بانک جهانی، ایران بعد از افغانستان بدترین شاخص عملکرد لجستیک در منطقه را دارد و اصولا انتظار اینکه در مسیر ترانزیت بین‌المللی کالا قرار بگیرد، غیرمنطقی است.
