تالارهای شماره ۳ به كتابهای كودک و تصويری و ترجمه از زبان‌های گوناگون اختصاص داشت و در تالارهای شماره ۴ صحنه بزرگی برای آشنايی با نويسندگان آسيايی برپا بود.
امسال برای نخستين بار جايزه‌هايی به پلتفرم‌های پرطرفدار در شبكه‌های اجتماعی مانند تيكتاک با زيرمجموعه بوكتاک داده شد.
مهمترين آنها جايزه صلح كتابداران و كتابفروشان آلمان بود كه به تاريخدان آلمانی‌تبار آمريكايی، آن اپلباوم ( Anne Applebaum ) برای كتاب “محورخودکامگان” تعلق گرفت كه نويسنده در آن به همدستی فرمانروايان خودكامه برای ادامه حكومت‌هايشان پرداخته است. او ابزارهای ادامه اين گونه حكومت‌ها را فساد، كنترل شديد و تبليغات می‌داند.
برنامه‌های فوق‌العاده تكميلی از جمله بازی‌های سرگرم‌كننده و آموزشی، غرفه‌‌های فروش خوردنی‌های گوناگون در كنار نشست‌های بحث و گفتگو درباره “دانش، شيوه های آگاهی‌دهی، فنآوری هوش مصنوعی و كتابهای شنيداری و ديجيتال” چنان برجسته بودند كه گاه بر نمايش و عرضه كتاب به ويژه كتابهای كاغذی سايه می‌انداختند.
دست‌اندركاران نمايشگاه با دعوت از نهادهايی مانند سازمان ملل، عفو بين‌الملل، مِموريال (نهاد پشتيبانی از آزادی بيان در روسيه)، انجمن قلم برلين و كانون كورِكتيو (گزارشگران افشاگری انتقادی از راستگرايی در آلمان) نشان دادند كه از توجه به مسائل و معضلات سياسی جهان دور نمانده‌اند.
دعوت از نويسندگان و دانشمندان سرشناس نيز در همين راستا انجام شد.
هزاران علاقه‌مند پای سخنرانی‌های يوال هراری، روبرتو ساويانو و اليف شفق نشستند.
هراری تاريخدان اسرائيلی در معرفی كتاب تازه اش nexus (بافت و پيوند) گفت: «بسياری می‌پندارند كه داشتن اطلاعات مهم و درست برای پيشرفت اجتماعی كافی است ولی اطلاع تنها نيمی از ابزار پيشرفت اجتماعی است. نيم ديگرش به كارگيری قشرهای گوناگون جامعه است. بدون اين دومی هيچ پيشرفتی انجام‌پذير نيست.»
اليف شفق، نویسنده ترک‌تبار در سخنان آغازگر نمايشگاه گفت: «ادبيات شايد كمک‌ابزاری برای پايداری در برابر خودكامگی و نارسايی‌های ديگر سياسی و اجتماعی نباشد ولی بی گمان دستآورد اميدبخشی است.»
مهمان ويژه در دو جلوه
ایتالیا، مهمان ويژه نمايشگاه با شعار “ريشه در آينده” ميدان قديمی شهری در ايتاليا را شبيه‌سازی كرده بود كه از روزگار باستان به ويژه سده‌های ميانه مركز همه كنش‌ها و گاه تنش‌های اجتماعی، اقتصادی و سياسی هر شهری در آن سرزمين بوده است. شب‌ها كه مردم از سر كار بازمی‌گشتند، سری به ميدان می‌زدند تا در محيطی آرام و كم‌نور با هم بنوشند و گپ‌وگفتی داشته باشند.
يك دست بزرگ طلايی‌رنگ به هنگام ورود به شيوه ايتاليایی‌ها به ديداركنندگان سلام می‌داد.
در چهارگوشه تالار ويژه بخش‌های ميدان‌هايی از شهرهای ونيز، ناپل و … نمايش داده می‌شد. مسئول گوشه شهر مرزی گوريتزا خانم تانيا با شعار “پيش به سوی بی‌مرزی” نگاره‌هايی از اين شهر را نشان می‌داد: «شهر ما ميان ايتاليا و اسلوانی واقع و نماد رواداری رفت و آمد مردم دو كشور است.»
سخنگوی تالار ويژه لوچيا ديـلوكا در پاسخ اين پرسش كه منظور از “ميدان در شامگاه” كه در گوشه كنار تالار نوشته شده چيست، گفت: «از سده‌های ميانه تا كنون پياتزا piazza كانون گردهمآيی مردم بوده و ما نمونه كوچک از اين گونه ميدان‌ها را به نمايشگاه آورديم تا به گونه‌گونی و برخورد آزاد انديشه ها در اينجا اشاره كنيم. بيش از ۹۰ نويسنده از كشور ما آثارشان را به نمايشگاه آورده‌اند و بر تفاوت انديشه‌ها تأكيد دارند.»
در پاسخ به اين پرسش كه پس چرا ۴۱ نويسنده ايتاليايی با شعار “ريشه در اكنون (و نه در آينده)” به محدوديت آزادی بيان و سانسور از زمان روی كار آمدن دولت راستگرا در ايتاليا اعتراض كرده و به نمايشگاه دعوت نشدند، خانم ديـلوكا به بخش فارسی دويچه وله گفت:
«ميدان شهر در ايتاليا مكان آزادی برخورد ديدگاه‌ها است و در اينجا هم ما هيچكس را محدود نكرديم. هر نويسنده ای بخواهد مي‌تواند در اينجا آثارش را عرضه و معرفی كند.»
روبِرتو ساويانو نويسنده سرشناس كه در بسياری از آثارش به مافيا پرداخته و جرم‌های اقتصادی در ايتاليا را فاش ساخته، به نمايشگاه دعوت نشده بود. در پی آن ۴۰ نويسنده دعوت خود به تالار ويژه را پس خواندند و مسئولان نمايشگاه تالارها و صحنه‌های ديگری در نمايشگاه را به ايشان اختصاص دادند و آنها را با ساويانو رسما دعوت كردند.
حضور كمرنگ ايران
ايرانيان و إيراني‌تباران با نُه غرفه در نمايشگاه حضور داشتند. شش انتشاراتی درونمرزی كه سه تای آنها در يك غرفه بسيار كوچك گرد آمده بودند، كتابهای كودك يا خوشنويسی شده خطی و عكس به نمايش گذاشتند كه هيچ محتوای سياسی و اجتماعی نداشته باشند.
آقای تقوی از انتشارات “نظر آرتس” در پاسخ اين پرسش كه با شرايط محدود موجود در ايران چگونه توانسته به نمايشگاه بيايد گفت:
«ما بيش از ۲۰ سال است كه مستقل در نمايشگاه حضور داريم و امسال هم با پرداخت هزينه غرفه اجازه داشتيم كتابهايی را كه در ايران مجاز چاپ مي‌شوند با خود بياوريم.»
از برونمرزي‌ها جز بازماندگان جانباختگان پرواز ۷۵۲ كه با جلد دوم “نبايد نوشته مي‌شد” گردآوری اميرحسين يزدان‌بد شركت كرده بود، نشر داروك و نشر سوژه از برمِن آلمان بودند كه از جمله ترجمه كتابهای فارسی را به آلمانی عرضه مي‌كنند.
مصطفی نريمانی از نشر داروك به كتاب كودكان تازه “روزبه و روبهسال” اشاره كرد كه برخورد يك ايرانی با يك قهرمان افسانه ای آلمانی را درونمايه كار خود ساخته است.
كتابهای تصويری پر زر و برق ناشرهای درونمرزی با تعداد اندك و غرفه بسيار كوچك و فرودستانه آنها سازگاری نداشت.
افزون بر اين طبيعی است كه پرداختن به موضوع‌های سياسی و اجتماعی با كتابهای ناشرهای برونمرزی پوشش داده شده بود.
سخن پايانی
یورگِن بوس سرپرست نمايشگاه جهانی كتاب برنامه امسال را بسيار موفق دانست:
«افزايش ۹ درصدی ديداركنندگان و ۷ درصدی غرفه ها نشان ميدهد كه مردم بيش از آنچه انتظار مي‌رود به كتاب و كتابخوانی علاقه مندند. اگر سال پيش ما از ۱۳۰ كشور غرفه و ديدار كننده داشتيم امسال اين رقم به ۱۵۳ كشور رسيده كه تأكيدی بر اهميت بين المللی نمايشگاه است.»
از ويژگي‌های برجسته تازه امسال، پرهيز از استفاده ازظروف و مواد يكبارـمصرف هم بود كه نشان از پشتيبانی از محيط زيست بهتر داشت.
مهمان ويژه سال آينده نمايشگاه كشور فيليپين است كه با شعار “تخيل به هوا و فضا جان مي‌بخشد” شركت خواهد كرد.
