روز چهارشنبه، ۷ آذر، جنگجویان گروه اسلام‌گرای “هیأت تحریر شام” که از سوی ترکیه حمایت می‌شود، حمله‌ای غیرمنتظره را آغاز کردند. دو روز بعد، رهبری این گروه اعلام کرد که حلب، دومین شهر بزرگ سوریه و روستاهای اطراف آن را تصرف کرده است. هدف استراتژیک بعدی این گروه، شهر حماه اعلام شده است.
روز یکشنبه این هفته، نیروهای تقویتی مسلح دولت اسد وارد حماه شدند و حمله‌ای به سمت شمال آغاز کردند که در آن برخی شهرها و روستاهای این استان را دوباره از تصرف “هیأت تحریر شام” درآوردند.
نانار هواچ، تحلیلگر “گروه بحران بین‌المللی” در این رابطه به دویچه وله می‌گوید، به نظر می‌رسد حمله‌ای بزرگتر در پیش است که احتمالاً مرحله آغازین و احتمالاَ شدیدتر بعدی جنگ داخلی سوریه است.
کدام گروههای مخالف در این جنگ‌ها شرکت دارند؟
در حال حاضر “هیأت تحریر شام” مهم‌ترین نیروی مخالف در جنگ جاری سوریه است. این گروه که دستکم پیش‌تر ارتباطاتی با القاعده داشته سال ۲۰۱۸ از سوی ایالات متحده به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی شناخته شد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
هیأت تحریر شام کنترل منطقه شمال غرب سوریه، از جمله استان ادلب، را در دست دارد؛ استانی که در آن حدود چهار میلیون آواره سوری حضور دارند. ادلب آخرین پایگاه مخالفان است، چرا که نیروهای اسد در طول جنگ بیشتر اراضی سوریه را دوباره تحت کنترل خود درآورده‌اند.
اما در حمله کنونی، هدف تنها گرفتن اراضی تحت کنترل اسد نیست. در کنار آن، نیروهای”ارتش ملی سوریه” (SNA) که از طرف ترکیه حمایت می‌شوند، عملیات “سپیده‌دم آزادی” را در شمال شرق سوریه آغاز کرده‌اند. این منطقه تحت کنترل گروههای کرد موسوم به “نیروهای دموکراتیک سوریه” (SDF) است. ترکیه این نیروها را به عنوان تروریست می‌شناسد و در مناطق تحت کنترل آنها به طور مکرر عملیات انجام داده است. آنکارا همچنین برخی مناطق مرزی شمال سوریه را تحت کنترل دارد و احتمالاً با حملات جدید “ارتش ملی سوریه” به دنبال گسترش این منطقه حائل است که در آن بخشی از پناهجویان سوری در ترکیه را اسکان بدهد.
چه بازیگران خارجی از رژیم اسد حمایت می‌کنند؟
در حالی که اسد از نظر نظامی تحت فشار قرار دارد، اما از وفاداری و حمایت مهم‌ترین متحد خود، مسکو، مطمئن است. دمیتری پسکوف، سخنگوی دولت روسیه اعلام کرده است: «ما به طور قطع از بشار اسد حمایت می‌کنیم و در سطوح مناسب با او تماس داریم تا وضعیت را تحلیل کنیم.»
روسیه از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ از اسد حمایت کرده و از سال ۲۰۱۵ نیروی نظامی خود را مستقیماً وارد جنگ کرده است. حملات هوایی گسترده روسیه علیه مخالفان اسد به نیروهای رژیم کمک کرده تا در بخش‌های وسیعی از کشور تسلط خود را بازپس بگیرند و از سال ۲۰۱۸ تقریبا آرامشی نسبی در مناطق تحت کنترل اسد برقرار شود.
روابط نزدیک مسکو و دمشق به دوران شوروی بازمی‌گردد. از دیدگاه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، حمایت از اسد مزایای زیادی دارد: این حمایت اسد را برای مقاومت در برابر فشارهای غرب قدرت می‌بخشد و در عین حال نفوذ استراتژیک روسیه در منطقه را تقویت می‌کند. نیروهای نظامی روسیه و مزدوران آن توانسته‌اند در جریان جنگ داخلی سوریه تجربیات جنگی به‌دست آورند که در جنگ اوکراین آنها را به‌کار گرفته‌اند. حمایت از اسد همچنین به تقویت روابط روسیه با ایران، که به یک متحد مهم برای روسیه تبدیل شده، کمک کرده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
برای ایران، رژیم اسد یک متحد حیاتی در “محور مقاومت” است؛ محوری که شامل گروه‌هایی همچون حزب‌الله لبنان و گروههای شیعه عراقی و دولت سوریه می‌شود. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران هم مثل ولادیمیر پوتین در تماسی با اسد قول داده است که تهران هرگونه حمایت لازم را برای سرکوب شورش انجام خواهد داد. بر اساس گزارش‌های گروه موسوم به “سازمان دیده‌بان حقوق بشر سوریه” که در لندن مستقر است، روز دوشنبه اعلام شد که حدود ۲۰۰ جنگجو از شبه‌نظام‌های شیعه عراقی تحت فرمان ایران با خودروهای پیکاپ وارد سوریه شده‌اند تا به ارتش اسد در انجام ضدحمله در حلب کمک کنند. دولت عراق این خبرها را تکذیب کرده است.
چرا آتش جنگ حالا دوباره شعله‌ور شده است؟
لورنزو ترمبتا، کارشناس خاورمیانه و مشاور سازمان ملل به دویچه وله می‌گوید: «این حمله با هدایت و پشتیبانی ترکیه در شرایطی انجام شده که موقعیت ایران در خاورمیانه تضعیف شده است.»
حزب‌الله لبنان، عنصر محوری در “جبهه مقاومت” ایران پس از یک سال جنگ با اسرائیل ضعیف شده است. این گروه از سوی جمهوری اسلامی تأمین مالی، تجهیز و آموزش می‌شود، در حالی که ایالات متحده، آلمان و سایر کشورها آن را به عنوان یک گروه تروریستی می‌شناسند. هفته پیش، حزب‌الله یک آتش‌بس شکننده با اسرائیل برقرار کرده که تاکنون عمدتاً برقرار بوده است.
در ماه‌های اخیر، اسرائیل به طور مستقیم به خاک ایران هم حمله کرده و حملات خود را به مواضع جمهوری اسلامی در سوریه گسترش داده است. در این حملات، خطوط امدادی و مواصلاتی بین سوریه و لبنان هدف قرار گرفته‌اند.
دومین متحد اصلی اسد، روسیه، به دلیل جنگ در اوکراین گرفتار شده است. پوتین در حال تشدید تلاش‌های جنگی خود در اوکراین است تا احتمالاً در دوره انتقال قدرت در ایالات متحده، شرایط را بیش از پیش به سود روسیه تغییر دهد.
همین دوره انتقالی در آمریکا شاید انگیزه‌ای برای هیأت تحریر شام و ارتش ملی سوریه است تا تحولاتی قابل اعتنا را در این کشور و علیه دولت دمشق به سود خود و ترکیه رقم زنند.
این که فعل و انفعالات کنونی به کجا بیانجامد هنوز برای تحلیگران، از جمله نانار هواچ، از گروه بین‌المللی بحران، مبهم است؛ اما او یک نکته را مسلم می‌داند: «متاسفانه بیشترین بار هزینه و آسیب درگیری‌ها در سوریه بر دوش غیرنظامیان خواهد بود.»
