او که روز سه‌شنبه، دوم بهمن، در ژنو در حاشیه هفتاد و پنجمین سالگرد تصویب کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ با خبرنگاران سخن می‌گفت، ضمن ابراز امیدواری به ادامه مذاکرات اتمی با طرف‌های اروپایی، افزود: «نه تنها در ایران بلکه در هر کشوری که مورد تحریم باشد اثر می‌گذارد، اما هدف تحریم‌کنندگان ایجاد تغییرات دیگری در کشورهای تحت تحریم است و تاکنون به اهداف خودشان دست پیدا نکرده‌اند.»
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نیز ۱۹ دی در سخنرانی برای تعدادی از اهالی قم تحریم‌ها را فاقد اثر ندانست اما مدعی شد که «ملت ایران در تحریم، در علم و فناوری بیشترین پیشرفت را کرد و جوانان آماده‌به‌کارش در عرصه‌های مختلف به میدان آمدند.»
او بار دیگر تلویحاَ مذاکره با آمریکا را بی‌فایده توصیف کرد و گفت که رشد اقتصادی بدون ارتباط با خارج هم امکان‌پذیر است: «در نمایشگاه فعّالان اقتصادی که رئیس‌جمهور رفت آنجا، فعّالان اقتصادی گفتند و ثابت کردند و رئیس‌جمهور حرف آنها را تکرار کرد، گفتند ما رشد هشت‌درصدی را میتوانیم تأمین کنیم، بدون احتیاج به خارج.»
بازگشت مجدد آمریکا به “فشار حداکثری”؟
اظهارات مقامات جمهوری اسلامی در حالی است که پیامدهای ناشی از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و احتمال ادامه “فشار حداکثری” علیه ایران دوباره تنش‌ها در اقتصاد این کشور را بیش از پیش تشدید کرده است. از همین رو بسیاری از کارشناسان، حل بحران سخت اقتصادی در ایران را که به ناترازی‌ها در عرصه‌های دیگر هم دامن زده، در وهله اول در گرو رفع تحریم‌ها می‌دانند و مذاکرات مستقیم با آمریکا و عدم اشتباه مجدد در ارزیابی‌ها و رویکردهای تهران در قبال دولت ترامپ را حیاتی عنوان می‌کنند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
این ارزیابی‌ها خلاف تصورات و امیدهایی است که در تهران به گفت‌وگوی صرف با کشورهای اروپایی بسته شده است.
غریب‌آبادی در اظهاراتش در ژنو با اشاره به دور اخیر گفت‌وگوها با سه کشور اروپایی گفت: «ما توافق کردیم که گفت‌وگوها را ادامه دهیم و تاریخ بعدی را از طریق مشورت‌هایی که با یکدیگر خواهیم داشت، مشخص خواهیم کرد.»
او افزود: «عاقلانه‌ترین راه این است که گفت‌وگوهای رفع تحریم آغاز شود و به مسیر درست و صحیح خودش برگردیم.»
از آنچه که میان اروپا و ایران از ماه نوامبر و در دوران ریاست جمهوری مسعود پزشکیان شروع شده تحت عنوان “گفت‌وگو” و نه مذاکره یاد می‌شود و هر دو طرف در دو دور گفت‌‌وگویی که تا کنون صورت گرفته در تلاش بوده‌اند به دستور کار مشترکی برای مذاکرات آتی دست یابند.
مکانیسم ماشه و تهدیدات متقابل
جمهوری اسلامی اصرار دارد مذاکرات صرفا به مسئله اتمی و توافق احیاناَ جدیدی در این مورد محدود بماند، در حالی که طرف اروپایی ضمن اشاره به سایر موارد اختلاف با جمهوری اسلامی، از جمله بر سر سیاست‌های منطقه‌ای، کمک تسلیحاتی به روسیه در جنگ علیه اوکراین و برنامه موشکی، به تهران هشدار داده که ممکن است مکانیسم ماشه (بازگرداندن سریع وبی قید وشرط تحریم های سازمان ملل علیه ایران) را فعال کند.
درمقابل، ایران نیز هشدارداده که در صورت فعال سازی این مکانیسم، تهران ممکن است همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را قطع کند و حتی از پیمان ان پی تی خارج شود. در تازه‌ترین موضع‌گیری در این زمینه اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، یک روز پیش از اظهارات غریب‌آبادی گفت: «در مورد بحث‌هایی که موسوم به ساز و کار ماشه است، مشخص کردیم اگر از این اهرم استفاده شود، واکنش ما متناسب و متقابل خواهد بود. سوءاستفاده از این ساز و کار باعث می‌شود دیگر توجیهی برای ماندن ایران در این تفاهم‌نامه‌ها مثل ان‌پی‌تی نداشته باشیم.»
بسیاری از کارشناسان تردید دارند که اقدام عملی ایران در خروج از ان‌پی‌تی (معاهده منع تولید، انباشت و انتقال سلاح‌های هسته‌ای) بدون واکنش سخت غرب و اسرائیل باقی بماند یا جمهوری اسلامی بتواند به آسانی به بمب اتمی دست یابد یا حتی تولید بمب اتمی چاره‌ای برای بهبود مناسبات با جهان و حل مشکلات عمیق اقتصادی کشور باشد و کار را خرابتر نکند.
توقعاتی غیرواقعی از اروپا
این نکته نیز وجود دارد که طرف اصلی مناقشه اتمی ایران و سایر مسائل مربوط به این کشور، آمریکا تلقی می‌شود. خروج آمریکا از برجام در دوره اول زمامداری ترامپ برای جمهوری اسلامی حاوی این تجربه بود که اروپایی‌ها به رغم مخالفت با اقدام واشنگتن توانایی ایفای نقش جدی در بحث لغو تحریم‌ها را نداشتند، زیرا آمریکا به عنوان هژمون مالی جهان بر بازارهای بین‌المللی مسلط است و به اروپا اجازه نداد در این زمینه تاثیری داشته باشد.
ترامپ در اولین اظهارات خود پس از ورود مجدد به کاخ سفید گفت: «ما بازگشتیم تا ایران را پاسخگو کنیم و بهره‌برداری آن از پول نفت برای تامین مالی سازمان‌های تروریستی را متوقف کنیم.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
با این همه، بعید تلقی نمی‌شود که در ابتدا دولت ترامپ به رغم این اظهارات و به رغم تیم تندرویی که در رأس دستگاه امنیت ملی و سیاست خارجی دولت او قرار گرفته سیگنال‌هایی برای مذاکره به تهران بفرستد وتضعیف موقعیت این کشور در معادلات خاورمیانه را زمینه خوبی برای انعطاف آن تلقی کند. برای دولت ترامپ که تمرکز اصلی‌اش بر مهار چین است فاقد اهمیت نیست که ایران در چارچوب توافقی بر سر محدودسازی و تغییر در برنامه هسته‌ای و موشکی و منطقه‌ای‌اش در وضعیتی قرار گیرد که همکاری راهبردی با چین در اولویتش نباشد.
در کنار تلاش تهران برای ادامه گفت‌وگوها با اروپا، شرکت محمدجواد ظریف، معاون راهبردی دولت پزشکیان در اجلاس داووس ۲۰۲۵ نیز نشانه‌ای از تلاش این دولت برای گشودن بیشتر باب مذاکره با همه طرف‌های غربی تلقی می‌شود. با این همه، این که با مواضع علی خامنه‌ای نسبت به آمریکا تا چه حد دریچه‌های کوچک مذاکره میان تهران و واشنگتن بیشتر گشوده شود باعلامت تردید جدی روبرو است.
خامنه‌ای در تازه‌ترین سخنرانی‌اش در ۱۹ دی با عتاب و خطاب دولت را از این که به خواست و ملاحظات آمریکا توجه کند برحذر داشت: «کسانی که در مسائل فرهنگی، در مسائل اقتصادی، در مسئله‌ی تورّم، در مسئله‌ی تولید، در مسئله‌ی ارز، در مسائل فرهنگی، در مسئله‌ی حجاب و غیره تصمیم میگیرند، توجّه داشته باشند که ملاحظه‌ی خواسته‌ی آمریکا، مواضع آمریکا و مواضع صهیونیست‌ها را نکنند.»
