برلیناله برخلاف فستیوال‌های بسیار معروف و هم‌طراز جشنواره‌ای است مردمی که به عموم فیلم‌دوستان اهمیت می‌دهد. البته گذشته از استقبال درخور توجهی که از این جشنواره می‌شود، برلیناله محفلی است جذاب که در آن کارشناسان و منتقدان فیلم، کارگردانان و فیلمسازان و ستارگان کوچک و بزرگ حضور پیدا می‌کنند.
آغاز فعالیت در سالهای تلخ
اولین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین در سال ۱۹۵۱ برگزار شد؛ در دورانی که برلین هنوز طعم تلخ سالهای پس از جنگ را تجربه می‌کرد و ویرانی‌های به بار آمده در جنگ جهانی دوم در چهره‌ی شهر نمایان بود.
در روز ۶ ماه ژوئن سال ۱۹۵۱ اولین فستیوال فیلم برلین با اکران فیلم مشهور “ربه‌کا”، ساخته آلفرد هیچکاک افتتاح شد و جوان فونتین هنرپیشه معروف آمریکایی و یکی از ستارگان بزرگ آن زمان، قدم بر فرش قرمز برلیناله گذاشت که برای کارگردانان، فیلمسازان و بازیگران پرآوازه پهن شده بود.
شش سال از پایان جنگ جهانی دوم می‌گذشت و آلمان، به ویژه برلین، در تلاش بود که در عرصه فرهنگ، مانند گذشته جایگاهی هم‌طراز دیگر شهرهای بزرگ جهان بیابد؛ هر چه باشد برلین در دهه ۱۹۲۰، یکی از پرشور و حال‌ترین مراکز فرهنگی هنری دنیا به شمار می‌آمد.
در دهه ۱۹۵۰ میلادی جشنواره‌های فیلم به محفلی بین‌المللی و محل دیدار بزرگان سینمای جهان بدل شدند. سینمای آلمان هم در آن دوران با استقبال دور از انتظاری روبرو گشت و به ویژه فیلم‌های سرگرم‌کننده طرفداران زیادی داشت. هالیوود، سینمای کشورهای بزرگ اروپایی و طبیعتا سینمای خود آلمان، چهره‌های محبوب‌شان را راهی برلیناله می‌کردند تا با حضور خود در جشنواره برلین برای ساخته‌ها و محصولات جدید سینمایی تبلیغ کنند.
توجه بیشتر به فیلم‌های هنری
در دهه‌ی ۱۹۶۰، حضور فیلم‌های هنری و سازندگان این فیلم‌ها در برلیناله پررنگ‌تر شد و مرکز ثقل آثار عرضه‌شده از هالیوود به اروپای غربی انتقال یافت. این روند با اکران فیلم “عموزاده‌ها”، ساخته کلود شابرول، فیلمساز فرانسوی در برلیناله سال ۱۹۵۹ آغاز شد.
این فیلم نخستین اثر از موج نوی سینمای فرانسه بود که در جشنواره فیلم برلین به نمایش درآمد و جایزه خرس طلایی را به عنوان بهترین فیلم دریافت کرد. کارگردانانی چون ژان لوک گودار، فرانسوا تروفو و میکل‌آنجلو آنتونیونی از جمله فیلمسازان برجسته اروپایی بودند که در دهه شصت میلادی برای معرفی فیلم‌های خود در جشنواره راهی برلین می‌شدند.
دهه ۱۹۷۰ دوران بحران بود؛ دورانی که سیاست بر همه چیز سایه انداخته و پس‌لرزه‌های ناآرامی‌های انقلاب فرهنگی ۱۹۶۸، سرکشی نسل جوان و جنگ ویتنام هنوز محسوس بود. جشنواره فیلم برلین نیز از این رویدادها جان سالم به در نبرد و درگیر بحث و مشاجرات سیاسی روز گشت. ولی این روزهای تیره و بحرانی هم سپری شدند و اعطای جوایز برلیناله، یعنی خرس‌های طلایی و نقره‌ای دوباره در کانون توجه قرار گرفت.
در بخش رقابتی جشنواره برلین بیش از همه فیلم‌هایی به نمایش درمی‌آمدند که ویژگی و حالت مستند و تجربی در آنها مشهود بود. از این گذشته، محصولات سینمایی کشورهایی در این بخش شرکت می‌جستند که تا آن زمان اهمیتی حاشیه‌ای داشتند.
از دید اولریش گرگور (Ulrich Gregor) که چندین سال مسئولیت و سرپرستی بخش مسابقه را برعهده داشت، این تغییر و تحولات بود که برلیناله را در واقع به مجمع سینمای جهان بدل کرد، به محفلی که در آن فرصت و امکان عرضه همه اشکال و قالب‌های سینمایی وجود داشت.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
البته بخش مسابقه‌ای جشنواره برلین همیشه از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هست. فستیوال‌های کن، برلین و ونیز همواره بر سر نمایش جذاب‌ترین فیلم‌ها و حضور محبوب‌ترین ستارگان با یکدیگر رقابت داشته‌اند.
یکی از اقدامات مهم که توان رقابت جشنواره برلین را افزایش داد، انتقال زمان برگزاری این جشنواره به ماه فوریه هر سال و همچنین ایجاد بخش‌های گوناگون بود. این گام‌ها به ابتکار ولف دونر در دهه هفتاد میلادی صورت گرفت که به مدت سه سال مدیریت برلیناله را بر عهده داشت.
پررنگ شدن حضور سینمای آلمان
یکی از رودیدادهای مهم در تاریخ برلیناله فروپاشی دیوار برلین در نوامبر سال ۱۹۸۹ بود. موریتس د هادلن، مدیر وقت برلیناله بی‌درنگ دست به کار شد و در عرض سه ماه توانست شرایطی فراهم آورد که بریناله سال ۱۹۹۰ در برلین غربی و شرقی برگزار شود تا فیلم‌های جشنواره در سینماهای هر دو قسمت برلین به نمایش درآیند.
در آن زمان بود که “قلب” برلیناله به میدان پوتسدام انتقال یافت، جای که تا به امروز مرکز این جشنواره محسوب می‌شود.
در سال ۲۰۰۱ دوران مدیریت دیتر کاسلیک آغاز شد. با روی کار آمدن او حضور کارگردانان و فیلمسازان آلمانی و ساخته‌های آنها در جشنواره برلین نیز به مراتب پررنگ‌تر شد، روندی که تا به امروز ادامه دارد. كاسلیک تا سال ۲۰۱۹ هدایت جشنواره فیلم برلین را بر عهده داشت.
برلیناله تنها جشنواره‌ای برای نمایش آثار سینمایی نیست، بلکه بخشی از فعالیت‌های آن به بازار فروش فیلم اختصاص داد. هاینس بادویتس (Heinz Badewitz) که زمانی سرپرستی بخش آلمانی برلیناله را برعهده داشت، در باره این روند می‌گفت: «مخاطبان ما خریداران بین‌المللی و مدیران فستیوال‌های فیلم در کشورهای مختلف جهان هستند که مایلند به‌شکلی فشرده در جریان محصولات سینمای آلمان قرار گیرند و من فکر می‌کنم که برلیناله، بهترین محفل برای نمایش و ارائه این فیلم‌ها است».
برلیناله همواره خود را جشنواره‌ای سیاسی به حساب آورده است. به ویژه در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی کارگردانان و فیلمسازان اروپای شرقی یا به عبارتی کشورهای بلوک شرق سابق در آن حضور داشتند. بسیاری از فیلم‌های بحث‌انگیز کارگردانانی که در وطن خود از جمله در شوروی و آلمان شرقی سابق از نمایش محروم می‌شدند، برای نخستین بار در جشنواره برلین روی پرده می‌آمدند.
اهمیت موضوعات سیاسی و اجتماعی
گردانندگان جشنواره برلین همیشه کوشیده‌اند، به سیر تحولات فیلم و سینما توجه کنند، با زمان پیش بروند و به ارائه تازه‌ترین دستاوردها چه از هالیوود، چه از سینمای جوان آلمان، موج نو فرانسه یا سینمای آسیا دست بزنند.
در سالهای گذشته سینمای آسیا توانسته است جایگاهی درخورد توجه برای خود در جشنواره فیلم برلین باز کند. محصولات سینمای چین، تایوان، کره و ویتنام هم با استقبال خوبی روبرو شده‌اند و هم توانسته‌اند به موفقیت‌های بزرگی برسند. به ویژه فیلم‌هایی که به موضوعات سیاسی و اجتماعی می‌پردازند، مورد توجه فراوان قرار گرفتند.
برنده‌ی بزرگ جشنواره ۲۰۱۱ فیلم سینمایی “جدایی نادر از سیمین” ساخته‌ی اصغر فرهادی، سینماگر ایرانی، بود که جوایز زیادی را از آن خود کرد.
سال ۲۰۱۱ بدون شک از دور‌ه‌های پررنگ حضور سینما و سینماگران ایرانی در برلیناله بود. شرکت “جدایی نادر از سیمین”، ساخته‌ی موفق اصغر فرهادی در بخش مسابقه و همچنین اختصاص یافتن بخشی ویژه به آثار جعفر پناهی از جمله رویدادهای مهم آن دوره بود. نیامدن جعفر پناهی، یکی از اعضای هیات داوران آن دوره به علت محکومیت و حبس اعتراضات گسترده‌ای به دنبال داشت. ناگفته نماند که برلیناله ۲۰۱۱ با صندلی خالی جعفر پناهی بر روی سن آغاز به کار کرد.
سینماگران، بازیگران و هنرمندان ایرانی در مجموع تا کنون نه تنها با فیلم‌های خود در جشنواره برلین حضور یافته‌اند، بلکه در شماری از دوره‌ها در جمع هیأت داوران برلیناله بوده‌اند، از جمله اصغر فرهادی (۲۰۱۲)، شیرین نشاط (۲۰۱۳) و میترا فراهانی (۲۰۱۴).
آخرین دوره (۲۰۲۴)
در دوره پیشین فیلم مستند داهومی، به کارگردانی متی دییوپ سنگالی‌تبار که خود در فرانسه متولد شده، برنده خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین (برلیناله) سال ۲۰۲۴ شد. موضوع این فیلم مستند مربوط به سرقت آثار هنری کشور آفریقایی بنین و بازگرداندن ۲۶ اثر به کشور مبدأ است. فیلم “نیازهای یک مسافر”، ساخته هونگ سانگ سو از کره جنوبی جایزه بزرگ هیات داوران را دریافت کرد. خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی نیز به سانتوس آریاس برای فیلم “پپه” اهدا شد.
جایزه هیات داوران به فیلم امپراتوری، ساخته برونو دومون از فرانسه اهدا شد. سباستین استن هم برای بازی در فیلم “مردی متفاوت” خرس نقره‌ای بهترین بازیگر نقش اصلی را دریافت کرد. به امیلی واتسون برای فیلم “چیزهای کوچک مثل این” خرس نقره‌ای بازیگر مکمل اهدا شد.
فیلم ایرانی “کیک محبوب من” توانست در جشنواره فیلم برلین جایزه هیأت داورن جماعت کلسیایی را از آن خود کند. این فیلم پیش‌تر جایزه فیپرشی مربوط به هیئت داوران منتقدان بین‌المللی را کسب کرده بود. فدراسیون بین‌المللی منتقدان سینمای جهان (فیپرشی) مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین نهاد مستقل منتقدان سینمای جهان است که در بیش از ۶۰ کشور جهان عضو دارد.
دوره پیشین جنشواره برلین نزدیک به ۴۴۸ هزار بازدیدکننده داشت. مجموعه ۲۴۳ فیلم در مجموعا ۸۸۴ نوبت به نمایش درآمد. بودجه سالانه برلیناله در حال حاضر بر ۳۶ میلیون یورو بالغ می‌شود.
در روزهای ۱۳ تا ۲۳ فوریه ۶ تا ۱۶ فوریه هفتاد و پنجمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برگزار می‌شود.
