این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که روابط عراق با دو متحد استراتژیک خود، یعنی ایران و آمریکا، تحت تأثیر تنش‌های فزاینده بین تهران و واشنگتن قرار دارد.
فشار آمریکا برای کاهش وابستگی به ایران
تصمیم دولت آمریکا برای پایان دادن به معافیت تحریمی عراق از خرید برق ایران، بخشی از سیاست فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران است. این فشارها پس از آن تشدید شد که ایران پیشنهاد آمریکا برای مذاکره در مورد برنامه هسته‌ای خود را رد کرد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
سعد جاسم، مدیر بخش سوخت وزارت برق عراق، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فرانسه (AFP) که روز چهارشنبه (۱۲ مارس) منتشر شد، گفت: «پیش از این، عراق تنها از ایران گاز وارد می‌کرد، اما اکنون اراده سیاسی در دولت عراق برای تنوع بخشیدن به منابع وارداتی شکل گرفته است.»
او تأکید کرد که واردات گاز از ایران هنوز متوقف نشده است، اما دولت عراق برای جلوگیری از هرگونه بحران انرژی در صورت قطع احتمالی گاز ایران، به دنبال جایگزین‌های دیگر است.
یک دیپلمات آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، به AFP گفت: «دولت آمریکا به صراحت به دولت عراق اعلام کرده است که این کشور باید به سرعت به وابستگی خود به گاز طبیعی ایران پایان دهد.»
چالش‌های عراق در بخش انرژی
عراق با وجود برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز، به دلیل دهه‌ها جنگ، تحریم و بی‌ثباتی سیاسی، با مشکلات عمیق زیرساختی مواجه است. فرسودگی شبکه برق، سوءمدیریت و فساد باعث شده است که مردم عراق روزانه با قطع برق روبه‌رو باشند.
در حال حاضر، واردات گاز و برق از ایران حدود یک‌سوم از نیازهای انرژی عراق را تأمین می‌کند. این وابستگی، عراق را در برابر نوسانات سیاسی و اقتصادی در ایران آسیب‌پذیر کرده است. علاوه بر این، ایران در سالهای اخیر به دلیل مشکلات پرداختی عراق و افزایش مصرف داخلی، به طور مکرر میزان گاز صادراتی خود به عراق را کاهش داده است.
گزینه‌های جایگزین؛ قطر، عمان و ترکمنستان
عراق برای کاهش وابستگی به ایران، به دنبال عقد قرارداد با کشورهای تولیدکننده گاز در منطقه است. مدیر بخش سوخت وزارت برق عراق در این باره گفت: «قطر بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در منطقه است و ما چندین بار با مقامات قطری دیدار داشته‌ایم. قطر آمادگی خود را برای صادرات گاز به عراق با قیمت‌های ترجیحی اعلام کرده است.»
او همچنین گفت عمان نیز به عنوان یکی دیگر از تولیدکنندگان بزرگ گاز در منطقه، آمادگی خود را برای تأمین گاز مورد نیاز عراق اعلام کرده است. مذاکرات میان بغداد و مسقط همچنان ادامه دارد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
یکی از گزینه‌های دیگر عراق، واردات گاز از ترکمنستان است. اما این گاز باید از طریق خطوط لوله ایران به عراق منتقل شود. سعد جاسم در این رابطه گفت: «ما با ترکمنستان در حال مذاکره هستیم تا گاز این کشور را از طریق خطوط لوله ایران به عراق منتقل کنیم. اگر این قرارداد نهایی شود، می‌تواند بخش قابل توجهی از نیازهای گازی عراق را تأمین کند.»
توسعه زیرساخت‌ها؛ راه‌اندازی پایانه‌های گاز طبیعی
عراق در کنار مذاکرات با کشورهای همسایه، در حال توسعه زیرساخت‌های گازی داخلی خود نیز هست. مدیر بخش سوخت وزارت برق عراق اعلام کرد که این کشور دو پایانه شناور گاز طبیعی مایع (LNG) در منطقه “خور الزبیر” در جنوب این کشور در دست ساخت دارد. انتظار می‌رود این پایانه‌ها تا ماه ژوئن (خرداد) به بهره‌برداری برسند.
این پایانه‌ها ظرفیت فرآوری روزانه ۱۴ تا ۱۹ میلیون مترمکعب (۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون فوت مکعب) گاز را خواهند داشت. به گفته جاسم، اگر عراق موفق به راه‌اندازی یک واحد سوم شود، این ظرفیت به ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیون فوت مکعب در روز خواهد رسید که می‌تواند بخش قابل توجهی از کمبود گاز وارداتی از ایران را جبران کند.
او در این رابطه گفت: «اگر بتوانیم ظرفیت تولید داخلی خود را به ۹۰۰ میلیون فوت مکعب برسانیم، می‌توانیم به شکل مؤثری وابستگی به گاز ایران را کاهش دهیم.»
خودکفایی در تولید گاز تا سال ۲۰۲۸
دولت محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، برنامه‌ای بلندمدت برای کاهش وابستگی به واردات انرژی تدوین کرده است. یکی از اهداف اصلی این برنامه، توقف سوزاندن گاز همراه در میدان‌های نفتی تا سال ۲۰۲۸ و استفاده از آن برای تولید برق است.
عراق در حال حاضر بخش زیادی از گاز استخراج‌شده از میدان‌های نفتی خود را به دلیل نبود زیرساخت مناسب، می‌سوزاند. اما دولت السودانی قصد دارد با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فناوری‌های جدید، این گاز را به شبکه برق کشور تزریق کند.
مشکلات پرداختی با ایران
یکی از دلایل کاهش صادرات گاز ایران به عراق، مشکلات پرداختی میان دو کشور است. ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا، با مشکلات بانکی روبه‌رو است و انتقال پول از عراق به ایران با محدودیت‌های جدی مواجه است.
با وجود تمدید قرارداد واردات گاز میان ایران و عراق در سال ۲۰۲۴ برای مدت پنج سال، عراق در حال حاضر تنها ۱۵ میلیون مترمکعب گاز در روز از ایران دریافت می‌کند؛ این در حالی است که بر اساس قرارداد، ایران متعهد شده بود روزانه تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر کند.
نارضایتی عمومی از کمبود برق
کمبود برق در عراق به یکی از مسائل حساس سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است. قطعی‌های مکرر برق به‌ویژه در ماه‌های گرم تابستان، بارها باعث اعتراضات گسترده مردمی شده است.
مدیر بخش سوخت وزارت برق عراق در این خصوص گفت: «مسئله انرژی برای مردم عراق بسیار حیاتی است. قطع شدن گاز از ایران به معنای کاهش شدید تولید برق و افزایش نارضایتی عمومی خواهد بود.»
او افزود: «ما به‌دنبال اطمینان از تأمین پایدار انرژی برای شهروندان عراقی هستیم. اگرچه ایران همچنان منبع اصلی تأمین گاز عراق است، اما تلاش داریم با توسعه زیرساخت‌ها و عقد قراردادهای جدید با کشورهای منطقه، این وابستگی را کاهش دهیم.»
چالش‌های ژئوپلیتیکی عراق
عراق در شرایطی به دنبال کاهش وابستگی به گاز ایران است که روابط این کشور با ایران و آمریکا هم‌زمان پیچیده و حساس است. بغداد از یک سو به حمایت نظامی و سیاسی آمریکا نیازمند است و از سوی دیگر، روابط تاریخی و اقتصادی عمیقی با ایران دارد.
تلاش عراق برای کاهش وابستگی به ایران، آزمونی برای دولت السودانی خواهد بود. موفقیت یا شکست این برنامه، نه‌تنها بر وضعیت اقتصادی و سیاسی عراق تأثیر خواهد گذاشت، بلکه بر موازنه قدرت در منطقه نیز اثرگذار خواهد بود.
