در سکوت مقامات عمانی، رسانه‌های داخلی درباره نتیجه سفر وزیر نفت ایران به عمان و توافق احیای پروژه خط لوله گازی ایران-عمان خبر داده‌اند؛ توافقی که طی دو دهه گذشته بارها انجام و سپس رها شده است.خبرگزاری دولتی ایرنا روز شنبه ۳۱ اردیبهشت گزارش داد که جواد اوجی وزیر نفت ایران در سفر به مسقط با محمد بن حمد الرمحی، همتای عمانی خود دیدار کرده و طرفین بر احیای پروژه خط لوله دریایی برای انتقال گاز ایران به عمان توافق کرده‌اند.
این گزارش همچنین از توافق دو کشور برای توسعه میدان مشترک نفتی «هنگام» خبر داده است.
نه وزارت انرژی و منابع طبیعی عمان و نه رسانه‌های این کشور گزارشی درباره این توافقات منتشر نکرده‌اند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
اولین توافق احداث خط لوله ایران-عمان در سال ۱۳۸۳ امضا شد و قرار بود تا سال ۱۳۸۷ به مدت ۲۵ سال، سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ایران با خط لوله‌ای ۲۰۰ کیلومتری از کوه‌مبارک تا بندر صحار و از مسیر بستر دریا انتقال یابد.
این پروژه در پی افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد تعلیق شد و تاکنون بارها دوباره به روی میز مذاکرات دو کشور آمده است. آخرین دور توافق احیای این پروژه در سال ۱۳۹۷ و قبل از خروج آمریکا از برجام انجام شد، اما باز هم اعمال تحریم‌های جدید آمریکا آن را به تعویق انداخت.
ماهیت توافق گازی
عمان سالانه ۳۷ میلیارد متر مکعب تولید گاز دارد که تقریبا ۲۷ میلیارد متر مکعب آن در داخل مصرف می‌شود و بقیه به گاز مایع، ال‌ان‌جی، تبدیل شده و به بازارهای جهانی صادر می‌شود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
آمارهای شرکت بی‌پی بریتانیا که بخش اعظم پروژه‌های گازی عمان، از جمله میدان خزان را توسعه داده، نشان می‌دهد تولید گاز عمان طی یک دهه گذشته از حدود ۲۶ میلیارد متر مکعب به ۳۷ میلیارد متر مکعب رسیده است؛ یعنی بطور متوسط سالانه ۴.۴ درصد رشد داشته است. مصرف گاز کشور نیز از ۱۶ میلیارد متر مکعب به ۲۷ میلیارد متر مکعب رسیده که رشد سالانه ۶.۳ درصدی را نشان می‌دهد. بدین ترتیب، سرعت رشد مصرف گاز عمان بسیار بیشتر از سرعت رشد تولید گاز کشور بوده است.
عمان حدود ۱۵ میلیارد متر مکعب ظرفیت سالانه مایع‌سازی گاز برای صادرات دارد، اما به خاطر کمبود گاز، همواره ۲ تا ۴ میلیارد متر مکعب آن بدون استفاده می‌ماند.
برای نمونه آخرین گزارش رسمی شرکت «عمان ال‌ان‌جی» نشان می‌دهد که تولید و صادرات ال‌ان‌جی این کشور در سال ۲۰۱۹ رکورد ۱۰.۷ میلیون تن (معادل ۱۴.۸ میلیارد متر مکعب) را شکست، اما این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۱۴ میلیارد متر مکعب کاهش یافت.
عمان همچنین در نظر دارد امسال ظرفیت مایع‌سازی گاز را به ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال برساند. تامین گاز این کارخانه‌های مایع‌سازی گاز مهمترین دغدغه عمان است.
از طرفی، ذخایر گازی عمان حدود ۷۰۰ میلیارد متر مکعب است که تنها در میان‌مدت می‌تواند نیازهای داخلی و کارخانه‌های مایع‌سازی گاز را بصورت نصف و نیمه برطرف کند و در چشم‌انداز بلند مدت یا باید انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین مصرف گاز کشور شود و یا عمان از کشورهای منطقه گاز وارد کرده و با تبدیل به گاز مایع در بازارهای جهانی بفروشد.
برای مقایسه، ایران با بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، بعد از روسیه دومین جایگاه را در جهان دارد.
مهران امیرمعینی معاون مدیر بین‌الملل در بازاریابی و عملیات گاز شرکت ملی نفت ایران اسفند پارسال اعلام کرد ایران می‌خواهد سالانه ۲ میلیارد متر مکعب گاز به کارخانه‌های ال‌ان‌جی عمان تحویل دهد و خود ایران برای این گاز مایع بازاریابی کرده و به فروش برساند. بقیه ۸ میلیارد متر مکعب گاز نیز برای مصرف داخلی عمان تحویل داده خواهد شد.
چالش‌های اجرایی کردن توافق
مهمترین چالش اجرایی کردن توافق احداث خط لوله گازی، تحریم‌های آمریکا است. عمق آب در بخش بزرگی از مسیر این خط لوله بین ۵۰۰ تا هزار متر است و هیچ کدام از طرفین تکنولوژی احداث خطوط لوله در آب‌های عمیق را ندارند. ایران حتی تنها بستر دریا در عمق ۵۰۰ متری را توانسته مطالعه کند و بخش بزرگی از مسیر بستر دریا میان ایران و عمان حتی مطالعه نیز نشده است.
برای نمونه لوله‌گذاری میدان پارس جنوبی ایران در خلیج فارس تنها در عمق ۳۰ تا ۱۴۰ متری بوده و تا همین حد ایران توان لوله‌گذاری در بستر دریا را دارد.
ایران در سال ۱۳۹۷ از شرکت‌های روسی دعوت کرد که وارد این پروژه ۲ میلیارد دلاری شوند، اما این دعوت بدون نتیجه ماند.
از طرفی برای کوتاه کردن مسیر خط لوله و احتراز از ورود به آب‌های تا عمق یک کیلومتر، نیاز به اجازه از امارات برای احداث خطوط لوله در آب‌های این کشور است؛ موضوعی که قبلا امارات آن را رد کرده است.
خود عمان نیز میدان گازی عظیم خزان را سال‌هاست که با کمک شرکت بی‌پی بریتانیا توسعه می‌دهد و انتظار می‌رود در سال‌های پیش رو و میان‌مدت نیاز مبرم و ضروری به واردات گاز از ایران نداشته باشد؛ موضوعی که انگیزه این کشور را نیز برای احداث خط لوله گازی کاهش می‌دهد.
چالش دیگر اینکه ایران خود در زمستان با ۲۵۰ میلیون متر مکعب کسری روزانه گاز مواجه است و این رقم معادل بیش از سه برابر کل مصرف گاز عمان است. چنین حجمی از کسری گاز در زمستان باعث می‌شود ایران تنها در فصول گرم سال شریکی مطمئن برای صادرات گاز به عمان باشد.
از طرفی، از سال آینده میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز ایران را تامین می‌کند وارد نیمه دوم عمر خود خواهد شد و هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولید آن کاسته خواهد شد. افت تولید این میدان هر سال ادامه خواهد داشت و بدین ترتیب، کسری گاز ایران در زمستان‌ها افزایش خواهد یافت.
نکته دیگر اینکه ایران خود نیز با رشد مصرف گاز مواجه است. پارسال مصرف داخلی گاز ایران ۶ میلیارد متر مکعب افزایش یافت و به ۲۳۸ میلیارد متر مکعب رسید. ایران تنها ۱۷ میلیارد متر مکعب گاز اضافی برای صادرات به عراق و ترکیه داشت و آن را هم به مدد استفاده از سوخت‌های جایگزین بسیار آلاینده مانند مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های برقی و صنایع انجام داد.
بدین ترتیب، چالش‌های پیش روی پروژه خط لوله گازی ایران‌عمان بسیار چشمگیر و پیچیده است و به نظر نمی‌رسد تا رفع تحریم‌های آمریکا قرارداد احداث آن امضا شود.
