دوازده فوریه روز جهانی مبارزه با کودک سربازی است. درباره شمار کودکان سرباز در ایران آماری در دست نیست اما به گفته کارشناسان، طی سال‌های اخیر تلاش حکومت برای آموزش کودکان جهت سرکوب اعتراضات مردمی بیشتر شده است.بنا بر تازه‌ترین گزارش صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) سال جاری میلادی یکی از بدترین سال‌ها برای کودکان در مناطق درگیر در جنگ‌ها و منازعات از پایان جنگ جهانی دوم تا کنون بوده است، به طوری که در حال حاضر ۴۷۳ میلیون کودک در سراسر جهان تحت تاثیر این بحران‌ها قرار دارند.
بر اساس گزارش یونیسف، بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۲، بیش از ۱۰۵ هزار کودک در جهان، به‌طور رسمی به‌عنوان افرادی که از سوی گروه‌های درگیر در جنگ استخدام و به کار گرفته شده‌اند، ، شناسایی گردیده‌اند. با این حال، تعداد واقعی این کودکان احتمالاً بسیار بیشتر است.
بیشتر بخوانید: ۲۰۲۴ یک سال فاجعه‌بار برای کودکان در سراسر جهان بود
از این کودکان با عنوان “کودک سرباز” یاد میشود. یونیسف می‌افزاید که گروه‌های مسلح از کودکان نه‌تنها به‌عنوان جنگجو، بلکه به‌عنوان جاسوس، آشپز، باربر، نگهبان، پیام‌رسان و … استفاده میشود. بسیاری از آنها به ویژه دختران، حتی قربانی “خشونت جنسی” نیز می‌شوند.
اما استفاده جمهوری اسلامی از کودکان به عنوان سرباز در عملیات‌های نظامی، پدیده‌ای تازه نیست و واقعیتی است که از آغاز جنگ ایران و عراق تاکنون ادامه داشته است. جنگ هشت ساله ایران و عراق، یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های جهان در یک قرن گذشته، نه‌فقط جان‌بسیاری از جوانان را گرفت، که هزاران کودک و نوجوان را از دنیای معصومیت به ورطه مرگ و خشونت کشاند. حکومت جمهوری اسلامی در این میان نه‌تنها مانع این روند نشد، بلکه با تکیه بر نگاه ایدئولوژیک خود، از کشته شدن کودکان در جنگ هیچ ابایی از خود نشان نداد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
کارشناسان در روز ۱۲ فوریه، “روز جهانی مبارزه با استفاده از کودک سربازان” تاکید می کنند که در طی سال‌های اخیر و به ویژه پس از گسترش اعتراضات سراسری در ایران پس از کشته شدن مهسا ژینا امینی از سوی نیروهای گشت ارشاد، موارد بسیاری از سوءاستفاده از کودکان در پایگاه‌های بسیج برای سرکوب این اعتراضات گزارش شده است.
این در حالیست که بر اساس “کنوانسیون حقوق کودک” به کارگیری کودکان زیر ۱۵ سال و بر اساس بند اختیاری بعد از آن، به‌کارگیری کودکان زیر ۱۸ سال در عملیات‌های نظامی “یک جنایت جنگی” است.
طرح ارتش ۲۰ میلیونی روح‌الله خمینی، آغاز سوء استفاده از کودکان به عنوان سرباز
اسماعیل عبدی، زندانی سیاسی سابق و دبیر سابق کانون صنفی معلمان ایران معتقد است که به طور خاص، جمهوری اسلامی با طرح اولیه “ارتش ۲۰ میلیونی” روح الله خمینی، ۴۶ سال است در مسیر جذب کودک سرباز فعالیت میکند. مصداق این امر هم در سال‌های اخیر، تشکیل لشکرهای فاطمیون و زینبیون از سوی حکومت ایران و به کارگیری بسیاری از کودکان از جمله کودکان افغان به عنوان سرباز در این گروه‌های تروریستی است.
امیر کسایی، نمونه یک سرباز کودک در ایران است. او که هم اکنون به عنوان یک فرد موفق در صنعت تبلیغات شناخته میشود، سال‌ها پیش از میدان‌های جنگ ایران-عراق راهی آلمان شد و هنوز خاطرات آن دوران او را رها نکرده است.
او در گفت‌وگو با شبکه SWR در آلمان به نقشش به عنوان کودک سرباز در سن ۱۲ سالگی و در میدان‌های مین اشاره کرده و گفته است: «اعضای بسیج ما را از مدرسه برداشتند. ما را به یک اردوگاه بردند؛ جایی که آموزش مقدماتی داشتیم – هرچند که این آموزش ممکن بود مدنی به نظر برسد، اما واقعیت چنین نبود. سپس بعد از مدتی کوتاه، ما را به جبهه فرستادند. مجبور بودیم از روی میدان‌های مین عبور کنیم و راه‌ها را آزاد نگه داریم، البته همیشه با آگاهی از اینکه در ۹۹.۹ درصد موارد زنده ماندن امکان‌پذیر نیست.»
او با اشاره به این که بسیاری از کودکان آن زمان زنده نماندند و کسانی که زنده ماندند، زخم‌های جسمی و روحی در زندگی به همراه داشتند، افزود: «جنگ همیشه بخشی از شما میشود و هرگز از بین نخواهد رفت. شما ممکن است تلاش کنید تا به هر نحوی با آن کنار بیایید و زندگی خود را بسازید، اما خاطرات جنگ همیشه همراه شما خواهد بود.»
امیر کسایی دیپلم خود را در وین گرفت و در فرانسه در رشته مدیریت بازرگانی تحصیل کرد تا سپس یک حرفه درخشان در صنعت تبلیغات و بازاریابی آغاز کند. او می‌گوید: «جنگ وحشتناک‌ترین چیزی است که ما انسان‌ها می‌توانیم به یکدیگر وارد کنیم، زیرا بی‌معنی و بی‌هدف است.»
مبانی دینی، بهانه سران حکومت برای سوء استفاده از کودکان به عنوان سرباز
محمد مقیمی، کارشناس ارشد حقوق بشر، کنشگر مدنی و پژوهشگر به دویچه وله فارسی می‌گوید: «اقدام جمهوری اسلامی در استفاده از کودکان به عنوان سرباز، ناقض اصول حقوق بشر است، اما جمهوری اسلامی اساساً این اصول را قبول ندارد و معتقد است که مفهوم حقوق بشر ساخته غرب برای سلطه فرهنگی، حقوقی و سیاسی بر جهان است.»
به گفته این کارشناس حقوق بشر، سران حکومت ایران ادعا می‌کنند که مبانی اسلامی از حقوق بشر مترقی‌تر است. این دیدگاه، همراه با سوءاستفاده از قدرت، راه را برای نادیده گرفتن قوانین بین‌المللی و بهره‌گیری از کودکان در سرکوب‌ها باز کرده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
به عقیده این کنشگر مدنی فریب کودکان برای حکومت آسان‌تر از فریب بزرگسالان است. علاوه بر این، با تربیت ایدئولوژیک این کودکان، می‌توان از آنها در آینده نیز برای تحقق اهداف حکومتی بهره گرفت.
جمهوری اسلامی کنوانسیون حقوق کودک را پذیرفته است، البته مشروط بر آن که اگر مفاد آن در هر مورد و هر زمان در تعارض با قوانین داخلی و موازین اسلامی بود، از طرف حکومت ایران “لازم به اجرا” نباشد.
به گفته مقیمی برابر ماده ۹ قانون مدنی ایران، اگر یک معاهده بین‌المللی در مجلس تصویب شود، در حکم “قانون داخلی” است. با این حال، صرف وجود قانون به معنای اجرای آن نیست و بسیاری از قوانین در ایران به‌درستی اجرا نمی‌شوند.
میل مهارنشدنی آموزش و پرورش به تربیت کودک سربازان
در حال حاضر، حکومت جمهوری اسلامی از روش‌های مختلفی برای جذب کودکان در ساختارهای نظامی و شبه‌نظامی استفاده میکند. یکی از نمونه‌های بارز آن، فعالیت پایگاه‌های بسیج و سپاه در مدارس و مساجد محله‌ها است که تلاش می‌کنند افراد زیر ۱۸ سال را به عضویت خود درآورند.
نمونه آن، پایگاه‌های مقاومت بسیج امام زمان، با نظارت مستقیم سپاه پاسداران است که چند سالی است پس از انجام تبلیغات گسترده در مدارس شهرهای کشور و نصب بنرهای تبلیغاتی مرتبط با دوره‌های نظامی در محدوده محیط‌های آموزشی، کودکان زیر ۱۸ سال را به شرکت در این کلاس‌ها ترغیب می‌کنند.
در این پایگاه‌ها دانش‌آموزان به شرکت در دوره‌های تئوری نظامی، سخنرانی، تماشای فیلم‌‌های جنگی و همچنین بررسی کتاب‌های مذهبی و ایدئولوژیک گماشته می‌شوند. موارد آموزشی در این دوره‌ها به این کودکان مفاهیم ایدئولوژیکی مانند “شهادت” را می‌آموزند.
به گفته اسماعیل عبدی، بر اساس محتوای تنظیم شده از سوی وزارت آموزش و پرورش، درسی به عنوان “آمادگی دفاعی” از زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق تعریف شده که بهتر است نام این درس “آمادگی جنگ” گذاشته شود. زیرا یکی از مراحل این کتاب درسی، بردن دانش آموزان پسر ۱۵ و ۱۶ ساله به میدان تیر است. این در حالیست که سابقه آسیب دیدن دانش آموزان در این میدان‌های تیر طی آموزش تیراندازی با سلاح‌هایی از جمله کلاشینکف مستند شده است.
این زندانی سیاسی سابق می‌افزاید: «آموزش و پرورش ایران تحت تاثیر اصول و ارزش‌های انقلابی و اسلامی به شکلی کاملا ایدئولوژيک اداره میشود و هدف آن تربیت نسل‌هایی با آموزه‌های اسلامی و فقه است. بسیاری از کتب درسی گرفتار همین ایدئولوژي هستند در این میان مراسم مذهبی سیاسی مانند نماز جماعت، جشن‌های مذهبی یا اردوهای دانش آموزی نیز بر همین اساس ترتیب داده میشود.»
به گفته عبدی، حتی سرودهایی از جمله سرود “سلام فرمانده” در مدارس پخش میشود و هدف از این اقدام آماده کردن ذهن دانش‌آموز و کانالیزه کردن آن به این سمت است که هر وقت ولی فقیه یا ارگان‌های حکومتی تصمیم گرفتند، به جبهه‌ها اعزام شود.
دبیر سابق کانون صنفی معلمان ایران با اشاره به این که فعالان جنبش معلمان به طور گسترده در سال‌های گذشته مخالفت اشکار خود را نسبت به آموزش ایدئولوژیک در مدارس ابراز کرده‌اند، می‌افزاید: «حکومت ایران حتی در ازای پرداخت پول، از کودک سربازان برای سرکوب اعتراضات مردمی استفاده میکند. در واقع جمهوری اسلامی از فقر گسترده و فراگیر برای جذب کودکان در ازای پول استفاده میکند تا از آنها برای فعالیت نظامی، سرکوب و جاسوسی استفاد کند.»
کودک سربازی و تکرار چرخه خشونت در جامعه
تجربه حضور در گروه‌های مسلح تأثیرات عمیقی بر روابط کودکان با خانواده و جامعه‌شان می‌گذارد و به عقیده کارشناسان علوم اجتماعی، حتی بسیاری از آنها از سوی جامعه طرد می‌شوند.
علاوه بر تجربه اختلال عواقبی چون استرس پس از حادثه، افسردگی و اضطراب، پیامد بعدی برای این کودکان از دست رفتن فرصت‌های آموزشی است.
به عقیده اسماعیل عبدی، کودکی که اسلحه به دست می‌گیرد، فارغ از از دست دادن موقعیت تحصیل در آینده دیگر به راحتی نمی‌تواند در حلقه هم نسل‌های خود ادغام شود. چنین کودکی که در کنار نیروهای مسلح عمرش را گذرانده و با انواع خشونت‌های غیرقابل‌تصور مواجه شده، شاهد شکنجه و قتل بوده، خودش مورد شکنجه و آزار قرار گرفته و یا مرتکب آن شده، در آینده نیز این خشونت را به طور حتم در جامعه تکرار خواهد کرد.
