با ادامه ساخت سد پاشدان بر روی رودخانه هریرود از سوی طالبان، اعتراض ایران شدت گرفته است. کارشناسان می‌گویند معاهده‌ای بر سر هریرود بین دو کشور نیست. ایران خواهان “استفاده منطقی و منصفانه ” از رودخانه‌های مرزی است.سد پاشدان بر روی رودخانه هریرود در ولایت هرات ساخته می‌شود. کار ساخت این سد در سال ۱۳۹۰ خورشیدی آغاز شد و قرار بود در مدت سه سال تکمیل شود، اما به دلایل نامعلوم کار ساخت آن متوقف شد. آب رودخانه هریرود از کوه‌های مرکزی افغانستان سرچشمه می‌گیرد و با عبور از مرزهای ایران سرانجام به ترکمنستان سرازیر می‌شود.
این سد در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر هرات و در ولسوالی کرخ این ولایت قرار دارد.
سد پاشدان ظرفیت ذخیره ۴۵ میلیون مترمکعب آب را دارد و می‌تواند دو مگاوات برق نیز تولید کند. با ساخت این سد، ۱۳ هزار هکتار زمین زراعتی آبیاری خواهد شد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
طالبان ۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ کار ساخت این سد را یک بار دیگر افتتاح کردند.
عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی رئیس الوزرای طالبان در مراسم افتتاح کار این سد گفت که افغانستان باید برای رسیدن به خودکفایی اقتصادی، آب و منابع طبیعی خود را مدیریت کند.
وزارت انرژی و آب طالبان به تاریخ ۱۴ آذر ۱۴۰۳ اعلام کرد که کار این سد ۸۰ درصد پیش رفته است.
چرا ایران با ساخت این بند مخالف است؟
مقامات ایران می‌گویند با شروع آب‌گیری سد پاشدان، استان خراسان در ایران دچار کم‌آبی خواهد شد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران ۱۵ دی ۱۴۰۳ خواهان همکاری اداره طالبان در مورد موانع ورود آب ازافغانستان به ایران شد و تاکید کرد که حقوق و معاهده‌های دوجانبه میان دو کشور باید مدنظر گرفته شود.
سخنگوی وزارت خارجه ایران در اعتراض به آب گیری سد پاشدان هرات گفته است که بهره‌برداری از حوزه‌های آبی نمی‌تواند بدون رعایت حقوق ایران براساس معاهده‌های دوجانبه صورت گیرد.
این مقام ایرانی گفته است که “ایران اعتراض و نگرانی شدید خود را نسبت به تحدید نامتناسب آب‌های ورودی به ایران یا منحرف کردن مسیر طبیعی رودخانه‌ها” ابلاغ کرده است.
بیشتر بخوانید: بالا گرفتن تنش لفظی بین تهران و کابل بر سر حقابه هیرمند
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران نیز ساخت سد پاشدان هرات را “بهره برداری یکجانبه” از هریرود خوانده بود.
او گفته است که اثرات این اقدام یک جانبه از سوی افغانستان، نه تنها تامین آب آشامیدنی و سالم میلیون‌ها نفر را متاثر می‌کند بلکه منجر به آسیب گسترده به محیط زیست پایین دست نیز می‌شود.
به دنبال انتقاد تهران از ساخت سد پاشدان، اداره طالبان روز چهارشنبه ۱۹ دی نسبت به “نظرات غیرمسئولانه” هشدار داد.
موضوع حقابه در سال‌های گذشته منبع اختلافات در روابط بین دو کشور بوده است. دو کشور ۹۰۰ کیلومتر باهم مرز مشترک دارند.
علیرضا بیگدلی، سفیر جدید ایران در کابل روز چهارشنبه با مولوی عبدالکبیر، معاون سیاسی رئیس الوزرای طالبان دیدار کرد.
مولوی عبدالکبیر گفت در حالی که “اختلاف تقسیم آب بین دو کشور از طریق تفاهم متقابل حل شده است … اظهارنظرهای غیرمسئولانه می‌تواند روابط بین دو کشور را تضعیف کند”.
بر اساس بیانیه اداره طالبان که در شبکه اجتماعی اکس منتشر شد، این مقام طالبان گفته است: «هیچ موضوعی در افغانستان وجود ندارد که به روابط با ایران آسیب برساند.» او همچنین از قصد خود برای تقویت همکاری‌های دوجانبه خبر داده است.
آیا معاهده‌ای بین دو کشور وجود دارد؟
دویچه وله در این مورد با سه کارشناس امور آب و محیط زیست و مقام‌های پیشین دخیل در منازعات آب بین دو کشور گفت‌وگو کرد. آنها گفتند که هیچ معاهده‌ای بین دو کشور برسر رود هریرود وجود ندارد.
ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ برای تقسیم آب هیرمند معاهده‌ای امضا کردند. بر پایه این معاهده، حقابه ایران مطابق نظر کارشناسی نهاد ناظر موسوم به “کمیسیون دلتا” ۲۲ متر معکب در ثانیه محاسبه شده که چهار مترمکعب هم به عنوان “حسن نیت” به آن اضافه می‌شود. با این حساب مجموع حقابه سالانه ایران حدود ۸۲۰ میلیون متر مکعب می‌شود.
اما در حوزه‌های آبی دیگر از جمله هریرود معاهده و توافقنامه‌ای بین ایران و افغانستان امضا نشده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
نجیب آقا فهیم، وزیر پیشین دولت افغانستان در امور رسیدگی به حوادث به دویچه وله گفت اختلافات بین ایران و افغانستان بر سر هریرود زمانی آغاز شد که ایران و ترکمنستان مشترکاً در دهه ۱۳۸۰خورشیدی ساخت سد دوستی را آغاز کردند. فهیم گفت: «آنها به صورت یکجانبه اقدام کردند و اصلا به افغانستان اطلاع ندادند و افغانستان را شریک نساختند.»
بیشتر بخوانید: زنگ خطر تنش جدی آبی در سیستان
این مقام حکومت پیشین افغانستان گفت تهران بدون موافقت حکومت افغانستان آب سد دوستی را به مشهد انتقال داد.
سد دوستی در شمال شرقی خراسان رضوی بر روی رودخانه هریرود ساخته شده و بخشی از آب مورد نیاز شهر مشهد از همین سد تامین می‌شود.
افغانستان دو سد سلما و پاشدان را روی دریای هریرود بنا کرده و ایران با ساخت هردو سد مخالفت کرده است.
فهیم گفت که ایران در مسیر شاخه‌های هریرود و در داخل خاک خود حدود ۲۰ سد ساخته است و تقریباً تمام شاخه‌های هریرود را یکجانبه مهار کرده و مورد استفاده قرار می‌دهد.
این در حالی است که بسیاری از کارشناسان ایرانی معتقدند ایران در زمینه حقابه خود از رودهای مرزی با افغانستان کوتاه آمده و کم‌آبی در استان‌های شرقی ایران را نتیجه این امر می‌دانند.
کنوانسیون‌های بین‌المللی آب چه می‌گویند؟
نیک آهنگ کوثر، تحلیلگر ایرانی-آمریکایی آب و محیط زیست به دویچه وله گفت افغانستان و ایران درباره آب دریای هریرود معاهده مشخصی ندارند.
او افزود: «مساله مهم این است که اگر روی سرشاخه‌ها و رودهای حوضه مشترک سد ساخته شود که این مساله به کاهش حقابه و آب در پایین‌دست منتهی شود، حتما اثرات منفی محیط زیستی و اجتماعی و نهایتاً اقتصادی خواهد داشت.»
تاکنون گفته نشده که ساخت سدهای سلما و پاشدان در مسیر دریای هریرود تا چه اندازه می‌تواند بر مناطق پایین دست در ایران تاثیر بگذارد و سبب کمبود آب زراعتی و نوشیدنی شود.
بیشتر بخوانید: نمایندگان مجلس: قطع آب هیرمند موجب فاجعه در سیستان می‌شود
دکتر نجیب سدید، متخصص آب‌های فرامرزی و محیط زیست به دویچه وله گفت سد پاشدان هرات، یک سد کوچک است که برای مهار و ذخیره سیلاب‌ها ساخته شده و سبب محدود شدن منابع آبی ایران نمی‌شود.
به گفته سدید، ایران به این دلیل افغانستان را زیر فشار قرار می‌دهد که مانع ساختن سدهای بزرگ بر دریاها در افغانستان شود.
او گفت: «ایران این مخالفت‌ها را برجسته می‌کند تا افغانستان را تحت تاثیر قرار دهد و آب بیشتری ازافغانستان نصیبش شود. هدف ایران این است که در آینده از ساخت سدهای بزرگ که بر پایین دست تاثیر دارند، جلوگیری کند.»
این کارشناس افزود کنوانسیون بین‌المللی آب زمانی نقض می‌شود که یک کشور جریان آب را بر پایین دست مسدود کند در حالی که ساختن سد کوچک پاشدان ناقض این بند کنوانسیون نیست.
او گفت بند دیگر کنوانسیون بین المللی آب، استفاده از منابع آب برای مقاصد نامعقول و غیرمنصفانه را منع کرده در حالی که “ساخت بند پاشدان بسیار معقول و منصفانه است، زیرا از یکسو کنترل سیلاب است و از سوی دیگر کمربند سبز هرات از آن آبیاری می‌شود”.
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران در این باره گفته است: «انتظار می‌رود مقامات سرپرستی افغانستان در چهارچوب حقوق عرفی بین‌المللی و اصل حسن همجواری و روابط همسایگی دو کشور، همکاری و تدابیر لازم در خصوص استفاده منطقی و منصفانه از آب رودخانه مرزی هریرود در بالادست را به نحوی که به حقوق تاریخی و عرفی مناطق پایین‌دست آسیب وارد نشود، در دستور کار خود قرار دهند.»
برای انتشار در بخش فارسی تغییراتی جزیی در این مطلب وارد شده است.
