بررسی نظری پدیده، لباس شخصی ها یا کلیک
مژگان ثروتی
سوال اساسی این مقاله این است که آیا پدیده لباس شخصی ها یا همان کلیک ، پدیده ای عام ( اجتماعی – سیاسی) در سطح جهانی است یا خاص و مخصوص به فضای سیاسی _ اجتماعی ایران است؟
برای بررسی پدیده لباس شخصی ها در ادبیات عامیانه و کلیک یا دارو دسته ( باند) در ادبیات جامعه شناسی سیاسی باید ابتدا به عوامل شکل گیری آن توجه داشت .
به عبارت دیگرباید دید در چه زمینه ای و تحت چه شرایطی این پدیده شکل می گیرد. برای ورود سیستماتیک به این موضوع در آغاز تعریفی از ساختار دولت در ایران وضریب انحراف چنین ساختاری از دولت ملی در کشور های سرمایه داری صنعتی ارائه خواهم داد و سپس به چگونگی شکل گیری گروه های استراتژیک در درون دولت غیر ملی ( پسا استعماری) پرداخته و در آخر به پدیده لباس شخصی ها یا همان کلیک ( دارو دسته) وابسته به گروه های استراتژیک در درون دولت خواهم پرداخت.
تمایزساختاری دولت ملی از دولت غیرملی ( دولتهای پسا استعماری)
ساختار دولت های مدرن اما غیر ملی ( پسا استعماری) - بطور مثال دولت ایران ویا دولتهای دیگردرجهان سوم- به لحاظ تاریخی و در چارچوب تئوری های چپ به ویژه جامعه شناسی آلمان به دوران استعمار بر می گردد.
ساختار این دولت ها در دوران استعمار به گونه ای شکل گرفت که تا به امروز بر همان پایه در کشور های جهان سوم در حال چرخش است ، علیرغم آنکه در بسیاری ازاین کشورها (بخصوص آمریکای جنوبی) جنبش هایی صورت گرفت و حتی تئوری جامعه شناختی( تئوری وابستگی ) برای آن فرمول بندی شد. اما شبه روشنفکران ما در انقلاب اسلامی هرگز برداشتی علمی از این تئوری نداشتند و درک آنها بیشتر مذهبی بود ، آنان برای رهایی از استعمار، شعار بازگشت به خویشتن را تئوریزه کردند و در نتیجه جنبشی ضد غرب را شکل دادند.
غافل از آنکه دنیای علمی غرب، تئوری هایی را ارائه می داد که به راحتی پادزهر این پدیده یعنی رهایی از عقب ماندگی هم در آنها قابل ردیابی بود.
فرآیند مدرن سازی
به طور کلی مدرن با سه فرآیند ( یا شاخص کلی) همراه است .
1. عقلانی شدن 2. جهانی شدن . 3. تفکیک سازی.
به زعم ماکس وبردر کنار عقلانی شدن جامعه ( تقدس زدایی از جهان ) که تقدیر این گوشه از کره خاکی بود، با تکامل اجتماعی و اقتصادی ویژه ای روبرو می شویم که اساس آن بر خرد و عقلانیت است.
جهانی شدن چنین تکاملی از دوران استعمار شروع شد ( که از آن بعنوان جهانی شدن کلاسیک یاد می شود). بدنبا ل
استعمار کلاسیک در بسیاری از مناطق تحت نفوذ استعمار (چه مستقیم و چه غیر مستقیم)، تاریخ شاهد شکل گیری دولت مدرن در آسیا ، آفریقا و آمریکای جنوبی است. باید توجه داشته باشیم اگر چه بعد از دوران استعمار به این طرف و ادغام این کشور ها در بازار جهانی ، ما با تشکیل دولت های مدرن در جهان روبرو هستیم ، اما همه این دولت های مدرن ملی و پیشرفته نشدند. این شاخصه سوم یعنی تفکیک سازی در روند مدرنیزه شدن است که به ما در درک و شناخت بهترپدیده لباس شخصی ها ( کلیک) یاری می رساند.
فرایند تفکیک سازی کارکردی در ساختار دولت
قبل ازعصر مدرن، فیلسوف عالم همه چیز بود. تقسیم علوم و تخصصی شدن آن معنی نداشت. در جامعه نیز به همین ترتیب تمام بخش ها اعم از سیاست و اقتصاد و فرهنگ ( حقوق، دین ، هنر و ...) در همان شکل ابتدایی خود در هم تنیده بود. فرد در جمع حل بود و جمع در شکل هایی چون طایفه ، قبیله و ... تجلی می یافت و فردیت و یا حقوق و آزادی های فردی در مقابل جمع معنی نداشت. رفته رفته با فرآیند عقلانی شدن که حاصل سه دوران نبرد بی امان روشنگران وآزادیخواهان اروپا بود، روند تفکیک سازی در جامعه رشد می کند. پروسه مدرن در اروپا با چهار دوره تاریخی مشخص می شود که در آن تاریخ هیچ کشوری از دیگر قاره ها درشکل گیری آن مشارکت نداشته است.
1. رنسانس
2. اصلاحات مذهبی ( رفرماسیون)
3. دوران روشنگری
4. انقلاب فرانسه .
بطور مثال در فرآیند مدرن سیاست رفته رفته از دین تفکیک شده است و این تفکیک با تحولات دوران رفرماسیون ( اصلاحات مذهبی) و دوران روشنگری در اروپا قدم به قدم شکل گرفته است. بر اساس این تفکیک راه بر اندیشه علمی و رشد علوم باز می شود و تخصص در علوم جوانه می زند. همچنین ما در فلسفه سیاسی با تعریف جدیدتری از انسان و حقوق او روبرو هستیم که با تعریف مذهبی آن بسیار فاصله دارد. روند تفکیک سازی در بخش های دیگر جامعه چون تفکیک حوزه عمومی از حوزه خصوصی ، جامعه از دولت ، سیاست از اقتصاد، سیاست از دین و ... نیز ادامه یافت و ما با مفاهیمی چون دموکراسی، جمهوری، سکولاریسم، پلورالیسم ، خصوصی و شخصی شدن اقتصاد در مقابل غیر شخصی شدن دولت و ... نیز که کم و بیش حاصل این روند تفکیک سازی بود ، آشنا می شویم.
نباید فراموش کنیم آنچه ما تحت عنوان تفکیک سازی کارکردی با آن روبرو هستیم در واقع حاصل تلاش و تجربیات بی شمار روشنفکران و روشنگران اروپایی بوده است که ما در انقلاب اسلامی به آن بی توجه بودیم و آن را با عبارت غرب زدگی به یکباره از صحنه برنامه کلی سیاسی خود حذف کرده و به سنت یا بهتر بگویم اختراع سنت چون ولایت فقیه روی آوردیم. این تجربه روشنگری اگر چه در این گوشه اروپا اتفاق افتاد ، ولی جزو اموال اروپا نبوده، بلکه یک تجربه بشری در بستر تاریخ بود و به بشریت در هر نقطه از این کره خاکی که انسان در آن می زید تعلق دارد.
بخصوص آنکه ما تجربه تحقق آن را در جامعه و نقش آ ن در رشد و توسعه بشری را هم در غرب شاهد بودیم. لذا باید در نظر داشته باشیم که حقوق بشر، جمهوریت، دموکراسی و ... در چارچوب اصیل آن، نه اسلامی است نه مسیحی ، نه آسیایی ، نه اروپایی و نه ایرانی.
این مفاهیم با مشخصه هایی در ادبیات علوم سیاسی ، جمهوری یا دموکراسی نام دارند، یا به عبارتی دیگر مفاهیم جمهوری و دمکراسی در ادبیات علوم سیاسی بطور دقیق تعریف شده هستند.
در اینجا از میان تفکیک سازی های کارکردی فوق ، آنچه که به ما در شناخت پدیده لباس شخصی ها ( کلیک) کمک می کند ، روند تفکیک سازی کارکردی اقتصاد از سیاست در ساختار دولت های پسا استعماری است ولذا به سایر فرآیند های تفکیک سازی کارکردی در ساختار مدرن وارد نمی شویم.
