مرگ زاینده‌رود؛ آخرین روایت کشاورزان اصفهان

مرگ زاینده رود فقط مرگ یک رودخانه نیست، وجهه تلخ‌تر آن فرورفتن کشاورزان استان اصفهان در فقر است تا حدی که حالا نه تنها محصولی ندارند بلکه برخی‌ از آن‌ها خورد و خوراک فرزندانشان را از میان دورریز سبزی فروشی‌ها جدا می‌کنند.

به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران به نقل از بی بی سی، هفته دوم فروردین ماه، رها سازی موقت آب به زاینده رود اصفهان آغاز شد و زاینده رود که تقریبا همه سال خشک و بی‌آب است برای مدت معینی جان خواهد گرفت.

برخی بر این باورند که جان گرفتن‌های موقت زاینده رود که به منظور آبگیری برای کشت بهاره و پاییزه کشاورزان صورت می‌گیرد، مدیون صف کشیدن تراکتورهای کشاورزان معترض شهر ورزنه در شرق اصفهان است.

آن‌ها سالهاست که هر از چندگاهی تراکتورهای خاک گرفته‌شان را در ورودی شهر ورزنه به صف می‌کشند تا حقآبه ای را که می‌گویند که پانصد سال پیش شیخ بهایی در طوماری برایشان تعیین کرده، از دولت پس بگیرند؛ تا بتوانند به شغل اجدادی‌شان ادامه دهند و کشاورزی کنند.

سند حقابه کشاورزان اصفهان طوماری است که گفته‌ می‌شود شیخ بهایی در سال ۹۲۳ هجری قمری برای حل مساله تقسیم آب این منطقه تنظیم کرده است. در این طومار با محاسبه آمار بارندگی سرچشمه‌های زاینده رود، سهمیه آبی برای باغداران، کشاورزان و ساکنان منطقه در نظر گرفته شده بود.

حقابه‌ای که بخشی‌ از آن نصیب صنایع فولاد و ذوب آهن اصفهان شده و بخش دیگرش سالهاست با خط لوله ای به یزد رفته است. این خط لوله انتقال آب خاری است در چشم کشاورزانی که مرگ زمین‌هایشان را به چشم دیده‌اند.

قرار بود خط لوله انتقال آب به یزد زمانی کارش را آغاز کند که تونل کوهرنگ سه افتتاح شده باشد. تونلی که آب را از چهارمحال و بختیاری به اصفهان می‌برد. احداث تونل کوهرنگ سه که خود مخالفان سرسختی در دو استان کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان دارد، حدود ۲۰ سال پیش آغاز شد و ناتمام ماند.

مردم استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان بارها به احداث تونل کوهرنگ سه و بهشت آباد اعتراض کرده‌اند و انتقال آب از زاگرس به استان‌های مرکزی ایران از جمله اصفهان را میخ آخری بر تابوت محیط زیست استان‌هایشان می‌دانند.

فعالان محیط زیست در آبان ماه امسال نیز در نامه‌ای از رئیس‌جمهور خواستند روند سدسازی و اجرای طرح‌های مختلف انتقال آب از سرشاخه‌های کارون در استان کهکیلویه و بویر احمد را متوقف کند.

برخوردامنیتی با معترضان

زخمی که بی‌آبی بر دل کشاورزان شرق اصفهان نشانده بود پس از برخورد با نیروهای یگان ویژه در سال ۹۱ عمیق تر شد. اسفندماه آن سال کشاورزان شرق اصفهان که روزها در اعتراض به بی‌آبی تحصن کرده بودند بعد از “بی توجهی مسئولان به خواسته های آنان” در نهایت سراغ لوله انتقال آب یزد رفتند و آن را شکستند.

در نهایت نیروهای امنیتی و یگان ویژه به شهر اعزام شدند. اتوبوس‌های نیروی انتظامی به آتش کشیده شد و زنان و مردان معترض مورد ضرب و شتم نیروهای امنیتی قرار گرفتند. چند نفر هم بر اثر اصابت گلوله ساچمه ای ماموران زخمی شدند.

حمید که خانواده‌اش نسل‌ها در ورزنه کشاورز بوده‌اند، به بی‌بی‌سی می‌گوید: “برادرم در اعتراضات سال ۹۱ چشمش را از دست داد ولی اعتراضها نتیجه ای نداشت و وضعیت کشاورزان بدتر شد. الان فقط یک سوم زمینمان زیر کشت است آن هم به دلیل این که در نزدیکی‌مان یک چاه عمیق است و می‌توانیم آب را بخریم. بقیه این شانس را ندارند و بیکار و فقیر شده‌اند و یارانه تنها منبع درآمدشان است.”

جلسات ‘پرتنش ولی بی حاصل’

حالا هر از چند گاهی کشاورزان و خانواده‌هایشان جلساتی با حضور مسئولان استان برپا می‌کنند که این جلسات معمولا بسیار پر تنش و بی‌نتیجه است. در تصاویری که از این گردهم آیی‌ها در فضای مجازی منتشر شده، آنچه به وضوح می‌توان دید استیصال کشاورزان است.

محمد، یکی از فعالان مدنی در منطقه به بی‌بی‌سی گفت: “دلیل استیصال مردم این است که در این چندسال ناگهان همه به شدت فقیر شدند. کسانی که روزی زکات محصولشان را می‌دادند حالا نیازمند کمک مالی شده‌اند. مشاهده شده برخی از اهالی صبح خیلی زود میوه و سبزیجات قابل استفاده را از دورریز میوه فروشی‌ها جدا می‌کنند. در خانواده‌ها خبری از لباس نو عید نیست و مدارس به والدین دانش‌آموزان گفته‌اند چون عده‌ای وسعشان نمی‌رسد به بچه‌هایشان برای بردن به مدرسه خوراکی‌‌‌ بدهند، شما هم به بچه‌هایتان چیزی ندهید.”

خشکسالی و برداشت بی رویه آب در ایران مساله‌ای بدیهی است اما بی اعتمادی به دولت باعث شده کشاورزان زیر بار آمارهای سازمان محیط زیست نروند.

۲۹ آذرماه امسال معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست در همایش چتر در سالن همایش‌های اتاق بازرگانی اصفهان با کشاورزان دیدار کرد که این جلسه نیز به تنش کشیده شد. در تصاویری که از این جلسه منتشر شده، چند نفر از حاضران آمارهای خانم ابتکار را که می‌گوید هرسال بیست درصد کاهش بارندگی داریم “دروغ” می‌خوانند و مشکلات را از سوء مدیریتی می‌دانند.

تورهای گردشگری؛ آخرین امید بقا؟

بنا به گفته‎های ساکنان منطقه، بی‌آبی بسیاری از جوان‌ترها را روانه کار در کارخانه‌های شهرهای دورتر کرده است اما برای آن‌ها که مانده‌اند کورسوی امیدی برای بقا در شهرشان پیدا شده است.

تورهای کویری ورزنه چندوقتی‌ است گردشگران را به این منطقه کشانده است.

آسیاب‌هایی که زمانی گندم و جو کشاورزان را به آرد تبدیل می‌کرد حالا برای بازدید گردشگران بازسازی شده است. برخی از کشاورزان هم با خرید شتر و خودروهای مخصوص صحرا به گردشگران خدمات می دهند.

حمید، یکی از ساکنان منطقه می‌گوید برخی از محلی ها، مکان‌های قدیمی را خریده اند تا تبدیل به رستوران‌ یا مکان‌های گردشگری کنند: “اگرچه بهره وام‌های بازسازی بالاست و تنها دوفصل پاییز و زمستان می‌توانیم گردشگر داشته باشیم، اما این گردشگری تنها امید ماست.”

اما برخی فعالان این منطقه می‌گویند چند هفته ای است به بهانه حمایت از سرمایه‌گذار و “جلوگیری از برگزاری تورهای مختلط” امتیاز بهره برداری از این منطقه به صورت انحصاری به یک شرکت سرمایه گذار داده شده است و گردشگران ملزم هستند برای دیدن این منطقه فقط از خدمات این شرکت استفاده کنند.

مساله‌ای که باعث نگرانی اهالی منطقه شده و امید آنان برای ماندن در سرزمین اجدادی‌شان را از بین برده است.

به هرحال با توجه به بحران‌های محیط زیستی که ایران در سال‌های اخیر گرفتار آن شده است، باید دید نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ چه موضعی در قبال طرح‌های انتقال آب خواهند گرفت و چگونه خواهند توانست رای مردم استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان را به دست آوردند. مردمی که هر کدام حق‌آبه زاگرس را حق استان خود می‎دانند.