درباره آزادگی

شماره چدید

عنکبوتیان در تارهای توهم

نگاهی نو به آیات مرتبط سوره عنکبوت و منافقون با محوریت شناخت جریان نفاق، دیدگاهها و دکترینها

س. یوسفی (محقق و پژوهشگر)

دشمن شناسی

قسمت اول : بررسی «دکترین توهم توطئه» از دیدگاه قرآن

هشدارهای خداوند در قرآن به شکل ویژه معطوف به اصلی ترین خطرات در کمین انسان است. هشدار در مورد شیطان، هشدار در مورد غفلت و این بار در آیات سوره مبارکه منافقون هشداری جدی به پیامبر در حوزه دشمنان بیرونی؛ منافقان. در این مجال و اگر خداوند خواست در فرصتهای بعدی، به بررسی ویژگی ها، روشها و دکترین های دشمنی خواهیم پرداخت که به نظر می رسد با توجه به تاکید خداوند یکی از اصلی ترین دشمنان بیرونی محسوب می شود. در مورد منافقین آیات بسیاری در جای جای کلام خداوند آمده است اما سوره منافقون سوره ایست که به شکل ویژه به این گروه از دشمنان اختصاص دارد لذا برای شروع مبحث دشمن شناسی ابتدا به این سوره نگاهی می اندازیم و سپس از آنجا که در سوره عنکبوت نیز به این گروه اشاره شاخصی شده است و در مثالی قابل تامل به عنکبوت اشاره شده است به منظور بازگشایی بیشتر به این مثال الهی نظری می اندازیم. در این مقاله و قسمت بعدی آن با 3 روش تفسیر عبارات و کلمات، بازگشایی تمثیل و مقایسه تطبیقی با مصداق عینی، سعی در تفکری پویا در آیات قرآن خواهیم داشت.

نشانه شناسی جریان نفاق

چون منافقان نزد تو آمدند، گفتند ما گواهی می دهیم که تو رسول خدایی! خدا می داند که تو رسول اویی، و خدا گواهی می دهد که منافقان دروغگو هستند (1) قسم های دروغ خود را سپر جان خویش قرار دادند تا بدینوسیله راه خدا را ببندند. آنها کار بسیار بد و ناشایستی می کنند (2)برای آن که انها پس از ایمان آوردن باز کافر شدند، بدین جهت بر دل هایشان مهر نهاده شد تا به درک درستی نرسند (3) چون منافقان را مشاهده کنی کالبد جسمانی آنان تو را به شگفت آورد، و اگر سخن گویند به سخن هاشان گوش فرا دهی، گویی که چوبهای خشک بر دیوارند و هر صدایی را بر زیان خود پندارند. اینان دشمنان تو هستند از ایشان برحذر باش، خدایشان بکشد چگونه از حق بازمی گردند(4) [ منافقون]

و از مردم كسانى هستند كه مى‏گويند: «به خدا ايمان آورده‏ايم!» اما هنگامى كه در راه خدا شكنجه و آزار مى‏بينند، آزار مردم را همچون عذاب الهى مى‏شمارند (و از آن سخت وحشت مى‏كنند); ولى هنگامى كه پيروزى از سوى پروردگارت (براى شما) بيايد، مى‏گويند: «ما هم با شما بوديم (و در اين پيروزى شريكيم)»!! آيا خداوند به آنچه در سينه‏هاى جهانيان است آگاه‏تر نيست؟! (10) مسلما خداوند مؤمنان را مى‏شناسد، و به يقين منافقان را (نيز) مى‏شناسد. (11) [عنکبوت]

با توجه به تاکید بر پنهان نگاه داشتن عقاید اصلی که یکی از ویژگی های انفکاک ناپذیر منافقان است بررسی موشکافانه ویژگی ها ضروری به نظر میرسد. از سویی دیگر وارد کردن اتهام نفاق بر دیگران نیازمند دلایل بسیار محکم می باشد لذا نشانه شناسی این دسته می تواند یکی از پایه های دشمن شناسی محسوب شود. در آیات ابتدایی سوره منافقون و عنکبوت به نشانه های رفتاری و عملکردی این دسته اشارات روشنی شده است.

خداوند از آنان به عنوان جمعی یاد می کند که :

1. به ظاهر تو را تایید می کنند و بر این امر شهادت می دهند

2. سوگند دروغ می خورند و آن را سپر حفظ جان (و منافع) خود قرار می دهند

3. راه خدا را می بندند، آن هم به وسیله سوگند به نام او

4. ایمان آورده اند و بعد از آن کافر شدند (حجت بر آنان تمام شده است)

5. مهر خورده اند و دیگر راهی برای درک حقیقت ندارند

6. ظاهر آنان (شاید از حیث قدرت و در دست داشتن ابزار) تو را متعجب می کند اما آن هنگام که با سخن گفتن خود را آشکار می کنند شبیه چوبهای خشک در دیوارند

7. هر صدایی را به زیان خود می پندارند

8. تا هنگام مصلحت با شما می مانند و در سختی رهایتان می کنند

9. این ها همه در سینه هایشان پنهان است

نفاق و دو رویی در ظاهر و باطن یکی از ویژگی های کلیدی منافق است. در ظاهر دوست و در باطن دشمن، گرگ در لباس میش و حتی چوپان و امروز با تو و فردا علیه تو، عنصری جدانشدنی از شخصیت و هویت فرد منافق است. به دلیل همین ویژگی، دشمن شناسی این دسته به سادگی امکان پذیر نمی باشد. او در مقابل تو شمشیر نمی کشد بلکه باید منتظر خنجری باشی که از پشت سر و با استفاده از غفلت و فریب تو بر تو وارد می کند. شاید روزی که دستش رو می شود آشکارا در مقابلت بایستد اما تا قبل از آن همه خدعه ها، نیرنگها و فریبها را به کار می برد تا مانع کنار رفتن پرده هایی شود که او خود وخواسته هایش را پشت آن مخفی کرده است. پس منافق پر فریب است و جریان نفاق عمدتا و حداقل تا زمانی معلوم در « پشت پرده».

منفعت طلبی به هر قیمت و از هر راهی ویژگی دیگر منافق ذکر شده است. در این بخش خداوند به صراحت به این موضوع می پردازد که منافق برای حفظ منافع خود به بالاترین و مقدس ترین نقاط اعتقادی تو متوسل می شود تا از ان طریق خود و منافعش را از گزند محفوظ بدارد. در این راه او به سادگی و مکررا به سوگند دروغ پناه می برد و از غیرت تو بر کلام و نام خدا سواستفاده می کند. این سواستفاده در واقع ابزاری است برای بستن راه خدا.

زیرا که اگر راه خدا باز بماند نور حقیقت پرده های باطل را می درد و آنچه در پشت آن پنهان است را آشکار می کند بنابراین ویژگی دیگر منافق آن است که با توسل به هر وسیله ای حتی کلام خدا از آشکاری خدا و حقایق الهی جلوگیری می کند.

نادانی و حماقت و عدم امکان درک و فهم، نشانه دیگری است که موکدا ذکر شده است. اینکه انان مهر خورده اند و لذا دیگر امکان درک درست و فهم و پذیرش حقیقت را ندارند و این صفتی است که بارها در موضوع منافقان به آن اشاره شده است. این موضوع تا آنجا پیش می رود که خداوند به پیامبر می فرماید چه آنان را نصیحت کنی و چه اندرز ندهی تفاوتی به حالشان ندارد و در واقع با این راهنمایی نشان می دهد که راه گفتگو و سعی در بازگرداندن انان به راه درست، روشی بیهوده خواهد بود چرا که آنان اگاهانه مسیر باطل را می پیمایند.

در بخش بعدی خداوند به این مطلب اشاره می کند که ظاهر آنان تو را متعجب می کند. از یک نگاه شاید بتوان این طور برداشت کرد که ممکن است ظاهر منافق یعنی ابزار و قدرت ظاهری که در اختیار دارد بسیار قوی جلوه کند اما این تنها جلوه ای ظاهری است چرا که اگر به خوبی بشناسیشان مانند چوبهای خشک در دیوارند. چوب خشک شاید در ظاهر بزرگ و قوی جلوه کند اما در واقع چوبی مرده است که به سادگی در برابر تبر حقیقت تکه تکه خواهد شد.

توهم توطئه؛ توطئه توهم

در بخش بعدی خداوند با عبارتی بسیار ساده اما جالب توجه به ویژگی از منافق اشاره می کند که در آیات و سوره های دیگر کمتر به آن پرداخته است. خدواند می فرماید« و هر صدایی را بر زیان خود پندارند.». این ویژگی در واقع توضیحی است ساده برای یکی از دکترین های مطرح امروز در دنیای سیاست: «دکترین توهم توطئه».

در یکی از تعاریف در مورد این دکترین آمده است که «تئوری توطئه یا تفکر مبتنی بر توطئه باوری به پارادیمی از تجزیه و تحلیل وقایع اطلاق می شود که در فرایند آن وقایع و حوادث مختلف به روش ذهنی و اساسا بر مبنای پنداری غالبا موهوم به یک عامل و

قبلی

برگشت

بعدی